Fréttir

Upplýsingafulltrúi Samorku skrifar:

Orku- og veitumál eru mikilvægur málaflokkur sem kemur við sögu í daglegu lífi landsmanna á hverjum einasta degi. Öflugt starfsfólk vinnur að því hörðum að færa heimilum og fyrirtækjum heitt og kalt vatn, rafmagn og góða fráveituþjónustu.

Stundum erum við þó minnt á að það dugir ekki alltaf til. Á árinu höfum við dæmi um bæði raforkuskort og skort á heitu vatni, sem hefur áhrif á fólk og fyrirtæki. En hvað veldur?

Gott aðgengi að orku er ekki sjálfgefið. Orkumál eru flókinn málaflokkur sem krefst þess að horft sé til lengri tíma, jafnvel áratuga fram í tímann. Langan tíma tekur að rannsaka, þróa og byggja nýja orkukosti. Ef við ætlum okkur eitthvað eftir 10-20 ár, þurfa stjórnvöld að veita tilskilin leyfi til þess með löngum og nægum fyrirvara.

Orkuöryggi og orkusjálfstæði hefur einnig fengið meira vægi eftir að hörmulegt stríð braust út í Úkraínu á árinu og áhrif þess birtast meðal annars í mikilli orkukrísu um alla Evrópu. Þó við séum að mörgu leyti í forréttindastöðu á Íslandi því við framleiðum sjálf langstærstan hluta þeirrar orku sem samfélagið þarf, þá eru allar samgöngur háðar innfluttri olíu og óljóst er um framboð af rafmagni, heitu vatni og rafeldsneyti í náinni framtíð.

Eins og laga- og regluverkið hefur þróast síðustu ár hefur það því miður ekki stuðlað að orkuöryggi í landinu til framtíðar litið. Rammaáætlun, með bæði nýjum raforkukostum og háhitasvæðum til hitaveitunýtingar, var loks afgreidd á árinu eftir að hafa velkst um í kerfinu í næstum því áratug, sem er alltof langur tími að bíða niðurstöðu um nýtingu eða vernd.

Á meðan fjölgar íbúum í landinu og atvinnulífið vex og blómstrar. Samkvæmt nýjum upplýsingavef Samorku, Samtaka iðnaðarins, Landsvirkjunar og EFLU, orkuskipti.is, sem opnaði á árinu, er 60% allrar orku sem notuð er á Íslandi heitt vatn sem nýtt er til húshitunar, baðlóna og annarrar neyslu. Samkvæmt jarðvarmaspá Orkustofnunar til ársins 2060 mun eftirspurn atvinnulífsins eftir jarðvarma aukast mikið. Til dæmis er gert ráð fyrir talsverðri fjölgun baðlóna og ylstranda og að eftirspurn vegna fiskeldis muni þrefaldast. Gangi þetta eftir er hætta á að hitavatnsnotkun aukist langt umfram getu þeirra vinnslusvæða sem nú eru í rannsókn. En eins og kom í ljós nú undir lok ársins eru hitaveiturnar þegar margar hverjar í vandræðum með að anna núverandi eftirspurn þrátt fyrir að hafa unnið að aukinni heitavatnsöflun árum saman. Regluverkið um háhitasvæðin hefur tafið mjög fyrir nauðsynlegum rannsóknum á nýjum svæðum og auka þarf stuðning við jarðhitaleit á köldum svæðum.

Sviðsmyndir hvað varðar orkuþörf fyrir samfélagið voru kynntar í byrjun mars í nýrri skýrslu um stöðu og áskoranir Íslands í orkumálum sem Guðlaugur Þór Þórðarson, umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, lét vinna með tilliti til áherslna og markmiða stjórnvalda í loftslagsmálum. Markmiðið var að draga fram staðreyndir og upplýsingar á grundvelli faglegra sjónarmiða. Skýrslan varpar mjög skýru ljósi á stöðuna, bæði hvað varðar orku og innviði. Eitt af því sem þar kom fram er að raforkuþörf heimila, atvinnulífs og orkuskipta til ársins 2040 geti kallað á það sem nemur rúmlega tvöföldun á núverandi raforkuframleiðslu.  

Að stjórnvöld setji metnaðarfull markmið í loftslagsmálum er eðlilegt í landi þar sem hlutfall endurnýjanlegra orkugjafa í allri orkunotkun er það hæsta í heimi. En það er samt sem áður stórt verkefni að að hætta að nota þau milljón tonn af jarðefnaeldsneyti sem við flytjum inn á hverju ári fyrir árið 2040 og uppfylla orkuþörfina með öðrum umhverfisvænni orkugjöfum. Til viðbótar þarf auðvitað að sinna almennri orkuþörf heimila og atvinnulífs. Ávinningurinn getur hins vegar verið mjög mikill. Samkvæmt nýrri greiningu EFLU á orkuskipti.is getur fjárhagslegur ávinningur orðið 1.400 milljarðar til ársins 2060 og orkusjálfstæði landsins væri tryggt.

En hvaðan orkan að koma sem á að skipta bensíni og olíu út? Sú nauðsynlega umræða er auðvitað þegar hafin, sem er jákvætt og mikilvægt er að fá sem flesta að borðinu. Flestir virðast sammála um að jarðefnaeldsneytislaust Ísland sé markmið sem er þess virði að vinna að þó að skiptar skoðanir séu um réttu leiðina að því.

Á árinu var vindorka rædd mikið enda hafa komið fram margar hugmyndir hér á landi um vindorkukosti til nýtingar og fyrstu vindlundirnir voru afgreiddir úr rammaáætlun. Að mati Samorku er vindorka eðlileg viðbót við þá endurnýjanlegu orkukosti sem nýttir eru í dag og er uppbygging hennar hér á landi tækifæri til að uppfylla þarfir þjóðarinnar fyrir græna orku á fjölbreyttari máta en nú er gert. Hingað til hefur skort á fullnægjandi lagaumgjörð um vindorkunýtingu, en von er á tillögu frá stjórnvöldum snemma á næsta ári. Samorka hefur talað fyrir því að um vindorku sé gott lagaumhverfi sem liðkar fyrir hagnýtingu vinds í þágu samfélagsins en horfir um leið til umhverfisins. 

Þá verður þess vonandi ekki langt að bíða að rafeldsneytisframleiðsla ryðji sér til rúms hér á landi enda verður það nauðsynlegur orkugjafi eftir því sem orkuskiptum fleygir fram, þá fyrir stærri farartæki svo sem skip og flugvélar. Ísland er í einstakri stöðu til að framleiða grænt rafeldsneyti til eigin þarfa og ná þannig markmiðum um full orkuskipti með tilheyrandi verðmæta- og þekkingarsköpun.   

Rétt er að hafa í huga að græna orkan getur ekki skilað sér þangað sem hennar er þörf nema að öflugs flutnings- og dreifikerfis njóti við. Samorka hefur árum saman bent á að nauðsynlegt sé að styrkja uppbyggingu og viðhald þess svo orkuskiptin gangi vel fyrir sig og fjölbreytt atvinnuuppbygging geti blómstrað um allt land.

Orku- og veitufyrirtækin í landinu hafa það hlutverk að sinna þörfum landsmanna um rafmagn, heitt og kalt vatn og fráveitu. Framundan eru spennandi verkefni í þessum málaflokkum. Við hvetjum alla til að kynna sér orku- og veitugeirann sem framtíðarstarfsvettvang. Nýjar niðurstöður úr könnun á líðan starfsfólks hjá 12 stærstu orku- og veitufyrirtækjum landsins sýna að mikil starfsánægja, hátt menntunarstig og þekking einkenna geirann, en 90% starfsfólks er ánægt með starfið sitt sem er hærra en þekkist á almennum vinnumarkaði og 40% hefur unnið í 11 ár eða lengur. Þetta sýnir að það er vel þess virði að slást í hópinn!

Samorka óskar landsmönnum öllum gleðilegra jóla og farsældar á nýju ári. Við hlökkum til að eiga áfram líflegt samtal um orku- og veitumál árið 2023.

Greinin birtist fyrst á Kjarnanum 3. janúar 2023.

Grein eftir Pál Erland, framkvæmdastjóra Samorku:

Jarðhitinn er stærsti orkugjafi á Íslandi. Um 60% af allri orku sem notuð er hér á landi er heitt vatn til húshitunar, baða og annarrar neyslu. Það eru alls 43 TWst sem er tvöfalt meiri orka en framleidd er af rafmagni. Á meðan nágrannalönd okkar kynda húsin sín að stórum hluta með innfluttu jarðefnaeldsneyti notum við heita vatnið okkar, sem er stór liður í því hversu langt við erum komin í að vera óháð öðrum þjóðum um orku.

Mikilvægi jarðhitans fyrir íslenskt samfélag lá ekki alltaf í augum uppi. Árhundruðum saman grunaði engan hversu mikill auður væri fólginn djúpt í jarðlögum undir landinu. Fyrst um sinn var jarðhitinn nýttur á stöku stað til þvotta og baða en eftir að við byrjuðum að leiða heitt vatn inn í húsin okkar fyrir um 100 árum varð efnahagslegur og samfélagslegur ávinningur fljótt ljós.

Á Íslandi njótum þeirra forréttinda að hafa góðan aðgang að heitu vatni sem hitaveitur landsins sjá um að færa okkur. Í dag eru vel yfir 90% húsa á Íslandi hituð með hitaveitu og allir þekkja lífsgæðin sem fylgja því að fara í góða sturtu, í heitt bað eða skella sér í sund.

Nú vitum við einnig hversu mikill ávinningurinn fyrir loftslagið er. Vegna nýtingu jarðhita til húshitunar höfum við komið í veg fyrir árlega losun 20 milljón tonna af gróðurhúsalofttegundum út í andrúmsloftið, sem er rúmlega fjórfalt það sem Ísland losar í dag.

Það er ekki sjálfgefið að búa að slíkri auðlind og geta nýtt hana. Það var mikið frumkvöðlastarf á sínum tíma og krafðist mikillar framsýni. Það krefst ekki síður mikillar vinnu að viðhalda þeim mikla árangri og ávinningi sem hitaveitan hefur fært okkur. Því þó að orkuskiptum í húshitun sé formlega lokið, þá þarf að viðhalda þeim í takt við vöxt samfélagsins.

Gert er ráð fyrir að íbúum á Íslandi hafi fjölgað um 22% árið 2050 miðað við árið 2021 samkvæmt mannfjöldaspá Hagstofunnar og verði yfir 450.000. Hæsta spá Hagstofunnar gerir svo ráð fyrir að aukningin frá 2021 verði um 70% til ársins 2070 og verði þá rúmlega 625.000.

Þessi aukni mannfjöldi mun kalla á samsvarandi aukningu í notkun heits vatns. Samkvæmt jarðhitaspá Orkustofnunar hefur meðalnotkun heimila aukist jafnt og þétt síðustu ár, þrátt fyrir miklar framfarir í einangrun húsa og aukinnar notkunar gólfhita.

Hlutur atvinnulífs í eftirspurn eftir jarðvarma mun einnig aukast töluvert miðað við spá Orkustofnunar. Til dæmis er gert ráð fyrir talsverðri fjölgun baðlóna og ylstranda og að eftirspurn vegna fiskeldis muni þrefaldast. Spáin gerir ráð fyrir að þarfir atvinnulífsins taki fram úr jarðvarmanotkun heimila þegar fram líða stundir.

Gangi þetta eftir er hætta á að hitavatnsnotkun aukist langt umfram getu þeirra vinnslusvæða sem nú eru í rannsókn. Hitaveiturnar neyðist því til að leita sífellt lengra að nýjum vinnslusvæðum með tilheyrandi kostnaði fyrir heimilin og fyrirtækin í landinu. Auk þess er jarðhitaauðlindin viðkvæm og jarðhitasvæði sem henta til nýtingar eru ekki óþrjótandi. Það tekur ár og stundum áratugi að finna heppileg svæði til nýtingar, bora rannsóknarholur og rannsaka hver afkastageta svæðisins er. Eins og staðan er í dag eiga hitaveiturnar fullt í fangi með að anna núverandi heitavatnsnotkun og við blasir að til skerðinga getur komið í kuldaköstum þegar borholur hafa ekki undan.

Hitaveiturnar starfa í þágu viðskiptavina sinna og er því umhugað að nýta þær auðlindir og fjármuni sem þeim hefur verið treyst fyrir á sem bestan hátt. Við getum öll tekið þátt í því að fara vel með heita vatnið og þar með lágmarka umhverfisáhrif og kostnað. Ennfremur þurfa stjórnvöld að styðja við jarðhitaleit um allt land svo við getum haldið áfram að njóta þeirra forréttinda sem heita vatnið okkar er.

Greinin birtist fyrst í Viðskiptablaðinu 17. nóvember 2022.