Author: Lovísa Árnadóttir

Árið 2023 var óvenjulegt þegar litið er til orku- og veitustarfsemi. Í fyrsta lagi stefndu náttúruhamfarir grundvallarinnviðum í hættu á Reykjanesskaga og þar með íbúabyggð fyrir nálægt 30.000 manns. Þetta kallaði á útsjónarsemi og óvenjulegar ráðstafanir orku- og veitufyrirtækja á svæðinu, sveitarfélaga og einstakar aðgerðir af hálfu stjórnvalda. Allt gert til að freista þess að tryggja órofna starfsemi í þágu fólks og fyrirtækja á svæðinu. Raunir Grindvíkinga en líka æðruleysi þeirra hljóta að vera öllum ofarlega í huga um þessi áramót.

Í öðru lagi raungerðist undir lok árs alvarleg staða og raforkuskortur sem í mörg ár hefur verið varað við. Raforkuþörf eykst með vexti hagkerfisins, í takt við umbreytingu orkuskipta og staða vatnslóna vatnsaflsvirkjana getur haft mikil áhrif. Þessi staða var fyrirséð. Raunar hafði Samorka auk fyrirtækja í orku- og veitustarfsemi og stjórnvöld um árabil sett fram greiningar sem drógu fram þessa áhættu. Staðan nú endurspeglar mikilvægi þess að umgjörð orkugeirans verði endurskoðuð í heild og honum m.a. mörkuð mun skilvirkari og fyrirsjáanlegri stjórnsýsla án þess að dregið verði úr kröfum til umhverfismats og -verndar. Að sama skapi þarf að huga að raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja, hafa jákvæð áhrif gagnvart neytendum, styðja við orkunýtni og orkuskipti og tryggja gagnsæjan og öflugan viðskiptavettvang með raforku sem sendir rétt fjárfestingamerki til markaðarins og notenda. Þetta hafa nágrannaþjóðir okkar gert, meðvituð um mikilvægi grænnar orku og knýjandi þarfar til að skipta út jarðefnaeldsneyti.  Skilvirk og vönduð stjórnsýsla og skilvirkur og öflugur markaður með raforku mun skila okkur hagkvæmri og skynsamlegri nýtingu auðlinda. Þessu til viðbótar er mikilvægt að stjórnvöld ráði til lykta skattaumgjörð orkuvinnslu og komi á fót einfaldari umgjörð um vindorku, hvort tveggja verkefni sem umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hefur sett í forgang.

Á árinu unnu aðildarfyrirtæki Samorku að margvíslegum framförum. Á sviði flutnings og dreifingu raforku er unnið að orkuskiptum, bæði verkefnum sem hafa raungerst en einnig mikilvægum áætlunum til að mæta loftslags- og orkuskiptamarkmiðum stjórnvalda. Óvenjulega mikil kuldatíð var sumum hitaveitum áskorun á meðan leit að heitu vatni var viðfangsefnið hjá öðrum. Að tryggja fólki og fyrirtækjum örugga, hagkvæma og sjálfbæra orku- og veituinnviði er stöðugt verkefni sem mörg taka sem gefnum hlut.  Orku- og veitufyrirtækin í landinu munu halda ótrauð áfram því verkefni á árinu 2024.

Samorka þakkar samstarfið á árinu og óskar landsmönnum öllum gleðilegs nýs árs og framfara á sviði orku- og veitumála. 

Greinin birtist fyrst í Viðskiptablaði Morgunblaðsins miðvikudaginn 27. desember.

Einstakir atburðir eiga sér nú stað á Reykjanesi. Skjálftavirkni og yfirvofandi hætta á eldgosi hafa lamað hluta byggðar og hugur allra Íslendinga er með Grindvíkingum sem hafa þurft að yfirgefa heimili sín. Í námunda við mestu jarðhræringarnar eru orku- og veituinnviðir sem þjóna lykilhlutverki á Reykjanesskaganum öllum.

Orkuverið í Svartsengi sér nálægt 30.000 manns á Reykjanesskaga fyrir lífsnauðsynjum og lífsgæðum. Það hefur þjónað byggðinni á Suðurnesjum í áratugi og byggst upp samhliða vexti á svæðinu. Í orkuverinu er framleidd raforka, heitt og kalt vatn og dreifikerfi HS Veitna og Grindavíkurbæjar kemur þessu til endanotenda. Þá eru á Suðurnesjum aðrir samfélagslega mikilvægir innviðir s.s. línur og strengir til flutnings raforku auk lagna sem flytja heitt vatn. Starfsfólk allra þeirra fyrirtækja sem reka þessa innviði hefur, líkt og aðrir viðbragðsaðilar í stjórnkerfinu, unnið mikið starf og sýnt aðdáunarverða elju í að mæta þeim áskorunum sem uppi eru.

Komi til alvarlegrar röskunar á starfsemi orkuversins í Svartsengi, hvað þá varanlegs tjóns, verða áhrifin ekki bundin við Grindavík heldur Reykjanesskagann allan. Rofni vatns- eða hitaveita, tímabundið eða varanlega, er ljóst að áhrifin verða mikil á heimili fólks og starfsemi fyrirtækja á öllum Suðurnesjum. Sama gildir ef verulegt tjón verður á flutningsmannvirkjum raforku.

Verkefni stjórnvalda gerast ekki mikið umfangsmeiri og mikilvægt er að stjórnmálamenn hefji sig yfir dægurþras og forgangsraði með hliðsjón af þeim miklu sameiginlegu hagsmunum sem nú er stefnt í hættu.

Samorka fagnar skjótum viðbrögðum stjórnvalda við þeirri vá sem nú steðjar að byggð og innviðum á Reykjanesi með því að leggja fram frumvarp til laga um vernd mikilvægra innviða á Reykjanesi. Markmið frumvarpsins er að verja mikilvæga innviði og aðra almannahagsmuni á Reykjanesskaga fyrir hugsanlegum eldsumbrotum.

Með frumvarpinu er ráðherra sem fer með málefni almannavarna, við tiltekin skilyrði, veitt heimild til að heimila fyrirbyggjandi aðgerðir gegn áhrifum eldsumbrota. Slík heimild verður vitaskuld alltaf byggð á besta mati færustu vísindamanna í náttúruvísindum og sérfræðinga sem geta metið hvað raunhæft er að reyna til að sporna gegn náttúruöflunum.  Þá er í frumvarpinu gert ráð fyrir því að ákvæði í sérlögum um framkvæmdir víki við slíkar aðstæður.

Eins og fram kemur í frumvarpinu er það frumskylda ríkisvaldsins að vernda mikilvæga innviði samfélagsins og aðra almannahagsmuni fyrir tjóni af völdum náttúruvár.

Tryggja þarf heimildir svo unnt sé að hefja framkvæmdir til að fyrirbyggja, afstýra eða draga úr tjóni á mikilvægum innviðum áður en það kann að reynast of seint. Er þar sérsaklega vísað til orkuversins í Svartsengi og eftir atvikum dreifi- og flutningslagna á því svæði sem nú steðjar hætta að. Samorka styður áform um að frumvarp til laga um vernd mikilvægra innviða á Reykjanesskaga verði að lögum svo skjótt sem verða má.

Greinin birtist fyrst á visir.is 13. nóvember 2023.