Author: Lovísa Árnadóttir

Umsögn: Öll atvinnuuppbygging þarf öruggt aðgengi að grænni orku og traustum veituinnviðum

Í nýrri umsögn Samorku um áform um atvinnustefnu Íslands til 2035 og birt hefur verið í samráðsgátt er lögð áhersla á að atvinnustefna verði aðeins raunhæf og framkvæmanleg ef hún byggir á skýrri stefnu um öflun orku og uppbyggingu veituinnviða.

Samorka fagnar því að ríkisstjórnin leggi áherslu á innviðauppbyggingu, einfaldara regluverk og skilvirkari stjórnsýslu, en varar við að núverandi ójafnvægi milli framboðs og eftirspurnar á raforkumarkaði ógni framgangi stefnunnar. Samorka kallar eftir skýrri aðgerðaáætlun um stóraukna orkuvinnslu, sem og hraðari uppbyggingu flutnings- og dreifikerfa raforku

Atvinnuuppbygging – hvort heldur í hefðbundnum atvinnugreinum eða nýjum vaxtargreinum – stendur og fellur með öruggu aðgengi að grænni orku og traustum veituinnviðum. Það er grunnur verðmætasköpunar, byggðaþróunar, nýsköpunar og árangurs í loftslagsmálum.

Samorka hvetur því til þess að í endanlegri atvinnustefnu verði:

  • Skýrt kveðið á um að tryggt framboð á grænni orku sé ein af meginforsendum efnahagslegs vaxtar.
  • Skýrt kveðið á um mikilvægi flutnings- og dreifikerfa til að jafna samkeppnisskilyrði um allt land.
  • Öflug uppbygging allra veituinnviða fyrir vatn, hita og fráveitu sett fram sem grundvallarforsenda vaxtar og atvinnuuppbyggingar.
  • Skilgreint að uppbygging grænnar orku og veituinnviða teljist til brýnna almannahagsmuna.

Umsögn Samorku í heild sinni má finna hér:

Umsögn Samorku Atvinnustefna S.144.2025Download

Umsögn Samorku: Orku- og veituinnviðir eru ómissandi

Samorka telur að skýrt þurfi að koma fram í lögum um almannavarnir að raforka (framleiðsla, flutningur og dreifing), hitaveita, vatnsveita og fráveita séu ómissandi innviðir. Þetta er meðal helstu athugasemda í umsögn Samorku um drög að frumvarpi til nýrra laga um almannavarnir sem birt var í samráðsgátt. Dómsmálaráðherra hyggst leggja frumvarpið fram á haustþingi en það felur í sér heildarendurskoðun á núverandi lögum um almannavarnir. 

Fyrirhuguð lagasetning á að taka til „samhæfðra almannavarnaviðbragða til þess að takast á við afleiðingar ástands sem ógnar eða kann að ógna lífi og heilsu almennings, umhverfi og/eða eignum,“ eins og segir í frumvarpsdrögunum. Samkvæmt þeim eru verulegar skyldur lagðar á ábyrgðaraðila ómissandi innviða, t.d. í fyrirbyggjandi aðgerðum, greiningu á áhættu og gerð viðbragðsáætlana. 

Samorka telur að fulltrúar orku- og veitufyrirtækja þurfi að eiga fasta aðild að samráðshópi ríkislögreglustjóri um almannavarnir, til viðbótar við forstjóra Landsnets. Lögin þurfi einnig að kveða skýrt á um að fullur trúnaður gildi um hverskyns viðkvæmar upplýsingar sem ábyrgðaraðilum ómissandi innviða er skylt að deila með stjórnvöldum, þ.á.m. ríkislögreglustjóra. Þá megi setja spurningamerki við að birta opinberlega viðbragðsáætlanir.  Sömuleiðis þurfi að skýra það í lögum hver beri kostnað af því að leggja í umfangsmiklar framkvæmdir og aðrar aðgerðir í forvarnarskyni, til að bregðast við almannavarnarstigi og halda uppi ómissandi innviðum þegar áföll ríða yfir eða hætta steðjar að. Jafnframt þurfi að kveða skýrt á um ferli við ákvarðanatöku, t.d. samráð og samskipti hins opinbera við ábyrgðaraðila ómissandi innviða.  

Loks telur Samorka mikilvægt að rýna tilskipun Evrópusambandsins um áfallaþol ómissandi innviða sem taka þarf upp í íslenska löggjöf í gegnum samninginn um evrópska efnahagssvæðið. Meta þurfi hvaða áhrif innleiðing tilskipunarinnar kann að hafa á lög um almannavarnir. 

Hér er hægt að lesa umsögn Samorku í heild. Frumvarpsdrögin og aðrar umsagnir, m.a. frá Veitum, HS Orku, HS veitum og Landsneti þar sem ýmsar athugasemdir eru gerðar við frumvarpsdrögin, má lesa á Samráðsgátt:  Samráðsgátt | Mál: S-114/2025 

Svikapóstur um ógreiddan rafmagnsreikning

Samorka varar við svikapósti þar sem fólk er beðið að greiða ógreiddan rafmagnsreikning með þar til gerðum kóða á greiðslusíðu.

Hér má sjá mynd af tölvupósti sem fór til viðskiptavina veitufyrirtækis í morgun.

Póstur þessi er ekki frá raforkusalanum, hlekkurinn leiðir ekki inn á vefsíðu raforkusalans og Samorka bendir fólki á að smella alls ekki á hlekkinn og gefa ekki upp neinar persónu- og/eða fjárhagsupplýsingar. Samorka hvetur fólk til að hafa samband við þjónustuver viðkomandi raforkusala ef vafi leikur á um áreiðanleika tölvupósta.

Einkenni netsvika eru gjarnan undarlegt eða óvenjulegt netfang, einkennilegt málfar, beiðni um kortanúmer eða innskráningu með skilríkjum og tilkynning um inneign eða skuld sem fólk á ekki von á.

Ef þú lentir í svikum og gafst upp kortanúmer, aðrar bankaupplýsingar eða leyfðir innskráningu með rafrænum skilríkjum þá skaltu gera þetta strax:

– Frysta öll greiðslukort í bankaappinu þínu.

– Skrá út öll innskráð tæki í bankaappinu.

– Hringja strax í neyðarþjónustu bankans þíns.

Brýnt að styrkja dreifiveitur Evrópu gegn loftslagsvá

Orkukerfi Evrópu standa frammi fyrir vaxandi hættu af völdum loftslagsbreytinga og brýnt er að efla viðnámsþol dreifikerfa raforku til að bregðast við öfgum í veðurfari og öðrum afleiðingum hlýnunar jarðar. Þetta kemur fram í nýlegri skýrslu Eurelectric, Evrópusamtaka rafiðnaðarins.   Í skýrslunni er kallað er eftir samræmdum aðgerðum á vettvangi Evrópusambandsins til að tryggja öryggi raforkunetsins í framtíðinni. 

Áhættan aukist gríðarlega 

Áhrif loftslagsbreytinga eru þegar farin að hafa alvarlegar afleiðingar fyrir orkukerfi. Yfir 300 manns létu lífið í Evrópu árið 2024 vegna flóða og illviðris og þessi ógn á aðeins eftir að valda meira tjóni verði ekkert að gert. Evrópa er nú þegar sú heimsálfa þar sem loftslagshlýnun er hröðust. 

Sérfræðingar vara við fleiri hitabylgjum, tíðara ofsaveðri og meira vatnstjóni sem ógni getu dreifikerfa raforku til að tryggja raforku þegar hamfarir af þessu tagi ganga yfir.  Stormurinn Éowyn sem gekk yfir Bretland og Írland í janúar á þessu ári leiddi  t.d. til þess að ein milljón írskra heimila voru um tíma án rafmagns, nokkuð sem sýnir glögglega hversu innviðir af þessu tagi geti verið viðkvæmir fyrir áföllum. 

Þríþætt stefna til að byggja upp viðnámsþol 

Eurelectric kynnir í skýrslu sinni þríþætta nálgun sem dreifiveitur (DSOs) ættu að fylgja: 

  • Greining á áhættu og staðbundnum áhrifum – Með því að nýta loftslagslíkön IPCC og innlendar gagnagrunnsupplýsingar geta veitufyrirtæki greint veikleika og forgangsraðað endurbótum. 
  • Styrking dreifikerfa – Hún getur falið í sér notkun hitaþolinna kapla, vatnsheldar undirstöður og þéttara net til að tryggja varaafhendingu við rof. Í sumum tilvikum er ráðlagt að leggja raflínur í jörðu eða að undirstöður séu nægilega háar til að bregðast við flóðahættu. 
  • Skipulögð neyðarviðbrögð – Dreifiveitur þurfa að hafa aðgang að nauðsynlegum varahlutum. Viðbragðshópar þurfa að vera til reiðu og mikilvægt er að veiturnar eigi góða samvinna við viðbragðsaðila til að gera megi við tjón með skjótum hætti í kjölfar hamfara. 

Dæmi um árangursríkar aðgerðir 

Í skýrslunni eru nefnt fjölmörg dæmi víðsvegar að úr Evrópu um árangursríkar aðgerðir til úrbóta: 

  • Sikiley: Í kjölfar hitabylgju sem leiddi til víðtæks rafmagnsleysis árið 2023, innleiddi e-distribuzione veitufyrirtækið sérstaka áætlun til að bæta  þéttleika dreifikerfisins og skipta út eldri jarðstrengjum. 
  • Írland: ESB Networks,  sem er bæði flutnings-og dreifiveita, gerði umfangsmikla áhættugreiningu og setti upp varnir fyrir sérstaklega mikilvægan tækjabúnað í háspennustöðvum til að draga úr flóðahættu. 
  • Valencia, Spánn: Eftir söguleg flóð í október 2024 fjárfesti dreifiveitan I-DE 100 milljón evra í Project IL-LUMINA, þar sem lögð var áhersla á stafræna vöktun og endurhönnun kerfisins. 

Stefnumótandi ráðleggingar til stjórnvalda 

Eurelectric hvetur Evrópusambandið og aðildarríki til að grípa til eftirfarandi aðgerða: 

  • Breyta lögum og reglum í aðildarríkjum til að umbuna fyrir fjárfestingu í aðlögun raforkukerfa að loftslagsbreytingum. 
  • Tryggja að í NECP-áætlanagerð, þ.e. orku- og loftslagsáætlunum, sé að finna skýra kafla um viðnámsþol dreifikerfa. 
  • Fjárfestingar í viðnámsþrótti verði hluta af þróunaráætlunum dreifikerfa (DNDPs). 
  • Setja loftslagsviðmið í opinber innkaupaferli, m.a. samkvæmt reglugerð ESB um kolefnishlutlausan iðnað (Net Zero Industry Act). 

Mikilvæg fjárfesting til framtíðar 

Gert er ráð fyrir að stjórnendur evrópskra dreifikerfa raforku þurfi árlega að leggja í fjárfestingar upp á 67 milljarða evra, frá 2030 til 2050. Þar af þarf verulegur hluti að renna í aðlögun að ríkjandi veðurfari í framtíðinni.  Skýrsluhöfundar leggja áherslu á að búnaður sem er settur upp í dag þurfi að geta staðist aðstæður ársins 2075 og að aðgerðir þoli enga bið. „Þessum ákvörðunum má ekki slá á frest,“ segir í lok skýrslu Eurelectric. 

Sjá hlekk á skýrsluna: https://www.eurelectric.org/publications/strengthening-climate-resilience-strategies-for-enhancing-dso-resilience-against-climate-change/ 

Mikilvægast að styrkja bakbeinið í flutningskerfi raforku

Orkuskipti og aukin eftirspurn eftir raforku kallar á mikla samvinnu í uppbyggingu raforkuinnviða. Kerfisáætlun Landnets hefur það hlutverk að áætla hvar og hvenær nýjar línur verða byggðar upp eða styrktar og þannig tryggja öruggan flutning raforku á milli landshluta. En uppbyggingin er umfangsmikil og mikilvægt að forgangsraða þeim verkefnum sem skila mestum ávinningi.

Í þættinum fara þær Arngunnur Einarsdóttir sérfræðingur í viðskiptaþróun hjá Landsneti og Guðrún Margrét Jónsdóttir sérfræðingur í kerfisþróun hjá Landsneti yfir hvernig sú forgangsröðun verður til og mikilvægi samráðsvettvangsins sem kerfisáætlun er.

Hægt er að hlusta og/eða horfa á þáttinn á öllum hlaðvarpsveitum.

Djúpborun: Tæknilegt ævintýri sem getur skipt sköpum

Að bora djúpt ofan í jarðlögin til að ná í orku er eitthvð sem unnið hefur verið að árum saman hér á landi. Með þessu væri hægt að ná í meiri orku á sömu jarðhitasvæðum og þannig nýta jarðhitaauðlindina enn betur.

En það fylgja því tæknilegar áskoranir að ætla sér að bora svona djúpt ofan í jörðina.

Í þættinum ræðir Sigurður H. Markússon, leiðtogi djúpnýtingar hjá Orkuveitunni, um djúpborunarverkefnin hér á landi og hvernig árangur í þeim efnum getur skipt sköpum, ekki aðeins fyrir Íslendinga heldur á alþjóðavísu.

Nálgast má þáttinn á hlaðvarpsveitum og á sumum þeirra sem bæði hljóð og mynd.

Vaðölduver verður til

Hingað til hafa jarðvarmi og vatnsafl verið meginuppsprettur raforkuframleiðslu á Íslandi. Nú er breyting fram undan, því Vaðölduver Landsvirkjunar – fyrsta vindorkuver landsins – er komið á framkvæmda- eða rekstrarstig.

Að mörgu er að huga þegar hafist er handa við að byggja eitthvað alveg nýtt og í þættinum fáum við að heyra meira um ferlið, undirbúning og upphaf framkvæmda, auk þess sem hægt er að sjá hvernig Vaðölduver kemur til með að líta út.

Gestur þáttarins er Sigurgeir Björn Geirsson, yfirverkefnisstjóri Vaðölduvers hjá Landsvirkjun. Umsjón þáttarins er í höndum Lovísu Árnadóttur, upplýsingafulltrúa Samorku.

Hægt er að horfa á þáttinn á Spotify og Vimeo, en áfram verður hægt að hlusta með hefðbundnum hætti á hlaðvarpsveitum.

Danir leggja áherslu á endurnýjanlega orku og samkeppnishæfni í forsæti ráðherraráðs ESB

Danmörk tók við formennsku í ráðherraráði Evrópusambandsins (Ráðinu) í dag 1. júlí og gegnir því hlutverki næstu sex mánuði, eða til áramóta. Danir fá þannig tækifæri til að móta stefnu ESB á lykilsviðum, þar á meðal í loftslags-, orku- og umhverfismálum. Danmörk hefur lengi verið leiðandi á sviði sjálfbærrar þróunar og endurnýjanlegrar orku. Dönsk stjórnvöld hyggjast því nýta formennskuna til að hraða orkuskiptum og grænu byltingunni innan Evrópu auk þess að leggja áherslu á að ESB standi við metnaðarfull loftslagsmarkmið.  Danir takast einnig á við mörg önnur viðfangsefni næstu sex mánuði í forsæti ráðherraráðsins og það gera þeir undir yfirskriftinni „A strong Europe in a changing world.“ 

Evrópumálaráðherra Danmerkur, Marie Bjerre, kynnir áherslur danskra stjórnvalda í forsæti ráðherraráðs ESB.

Ráðherraráðið er ein af helstu valdastofnunum ESB ásamt leiðtogaráðinu, Evrópuþinginu og framkvæmdastjórninni. Valdastaða ráðherraráðsins endurspeglast framar öðru í löggjafarvaldinu sem það fer með ásamt Evrópuþinginu. Ljóst er að stjórnvöld í Kaupmannahöfn vilja nota þetta forystuhlutverk sitt til að efla samkeppnishæfni Evrópu og tryggja jafnframt öryggi álfunnar í viðsjárverðum heimi. „Öflugri varnir Evrópu og að losna við íþyngjandi regluverk en vinna um leið áfram að orkuskiptum – þetta eru forgangsmál fyrir Danmörku meðan við erum í forsæti ráðherraráðsins,“ sagði Evrópumálaráðherra Danmerkur, Marie Bjerre, þegar hún kynnti áherslur danskra stjórnvalda næstu sex mánuði, á fréttamannfundi þann 19. júní s.l. Fréttaskýrendur segja að Danir vilji ekki hvika frá markmiðum Græna sáttmála ESB (Green Deal). Þeir telji að sjálfbærni og samkeppnishæfni geti fyllilega farið saman en meðal aðildarríkja ESB eru uppi mismunandi sjónarmið og sambandið er að reyna að finna jafnvægi milli þeirra.

Höfuðstöðvar ráðherraráðs ESB í Brussel þar sem Danir hafa nú tekið við formennsku

Þann 2. júlí er búist við að framkvæmdastjórn Evrópusambandsins kynni löggjafartillögu sína um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda innan Evrópusambandsins um 90% miðað við árið 1990.   Fréttaskýrendur og sérfræðingar telja að þetta markmið hafi veruleg áhrif á stefnumótun og atvinnulíf innan Evrópusambandsins, m.a. ákvarðanir um fjárfestingar stórra fyrirtækja og einnig sprotafyrirtækja. Hagsmunasamtök á borð við Nordenergi, sem Samorka er aðili að, hafa lagt áherslu á að staðið verði við markmiðið og sendu m.a. Wopke Hoekstra umhverfismálastjóra ESB bréf þess efnis. 

„Til að Danmörk og Evrópa í heild verði ekki eins háð jarðefnaeldsneyti og til að styrkja samkeppnishæfni þá eru grænu orkuskiptin lausnin, ekki vandamálið,“ sagði Mette Frederiksen, forsætisráðherra Danmerkur nýlega í viðtali við Newsweek tímaritið. „Öflugri framleiðsla á okkar eigin hreinu orku og fjárfestingar í orkuinnviðum eru grundvallarforsendur til að styrkja álfuna okkar. Um leið minnkum við losun gróðurhúsaloftegunda og tökumst á við loftslagsbreytingar,“ bætti danski forsætisráðherrann við. Hún og aðrir danskir ráðherrar munu reglulega beita sér í að vinna stefnumálum Dana fylgi innan ESB og þess má einnig geta að orkumálastjóri ESB er nú danskur, Dan Jørgensen. 

Evrópusambandið hyggst hætta að kaupa rússneskt gas fyrir árslok 2027 sem eykur enn þrýsting á að efla orkuframleiðslu innan álfunnar. Þá leggur ESB áherslu á að styrkja verulega flutnings- og dreifikerfi raforku. Eurelectric, Evrópusamtök rafiðnaðarins,  benda einnig á að Danir sjái rafvæðingu sem leið til að tryggja orkuöryggi, samkeppnishæfni og orkuskipti. Samorka er aðili að Eurelectric. 

Tákn formennsku Dana.

Ísland er vissulega ekki í Evrópusambandinu en í gegnum samninginn um evrópska efnahagssvæðið (EES) innleiða íslensk stjórnvöld löggjöf og regluverk ESB um orku, loftslags og umhverfismál. Áherslur Dana í forsæti ráðherraráðsins skipta því máli fyrir starfs- og rekstrarumhverfi íslenskra orku- og veitufyrirtækja og atvinnulífsins í heild. Samorka mun því fylgjast grannt með hvernig dönskum stjórnvöldum miðar í að ná markmiðum sínum meðan á formennsku þeirra stendur. Fulltrúi Samorku í Brussel er með starfsaðstöðu á Norrænu orkuskrifstofunni en þar eru einnig fulltrúar sambærilegra samtaka í Danmörku – Green Power Denmark – og stórra danskra fyrirtækja á sviði endurnýjanlegrar orku. 

Nýjar reglur ESB styðja við orkuskipti og hreina iðnvæðingu

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hefur samþykkt nýjar reglur um ríkisaðstoð í tengslum við markmið og áætlanir um hreina iðnaðarstefnu – Clean Industrial Deal State Aid Framework (CISAF). Reglurnar leysa af hólmi eldri reglur og gilda til ársloka 2030. Reglurnar koma til með að snerta hagsmuni Íslands enda gilda samkeppnisreglur ESB hér á landi í gegnum samninginn um evrópska efnahagssvæðið.  Nýju reglurnar kunna einnig að hafa áhrif á samkeppnisstöðu íslenskra fyrirtækja til að mynda í tengslum við niðurgreiðslur á raforkuverði til stórnotenda.

Markmið CISAF er að gera aðildarríkjum ESB kleift að hraða orkuskiptum, styðja við hreina tækni og afkolun iðnaðar, án þess að raska samkeppni á innri markaði. Reglurnar einfalda veitingu ríkisaðstoðar á fimm megin sviðum: endurnýjanlegri orku, stuðningi við orkufrek fyrirtæki, núverandi iðnaðarframleiðslu, framleiðslugetu í hreinni tækni og áhættudreifingu fjárfestinga. Þær eiga að efla samkeppnishæfni Evrópu í ljósi aukinnar samkeppni frá Bandaríkjunum og Kína.

Meðal nýjunga er svokölluð „hraðleið“ fyrir verkefni tengd hreinni orku, t.d. vetni og sólarorku. Reglurnar ná líka yfir stuðning við nýtingu jarðhita, m.a. jarðhitavirkjanir. Ríki fá aukið svigrúm til að veita stuðning að hámarki 200 milljónir evra eða meira, m.a. með samkeppnisútboðum. Heimilt verður, með tilteknum skilyrðum, að niðurgreiða raforkukostnað orkufreks iðnaðar, niður að allt að 50 evrum/MWh, gegn því að fyrirtækin fjárfesti í afkolun fyrir helming stuðningsupphæðarinnar. Að auki geta ríki nýtt sér skattaívilnanir og aðra fjárhagslega hvata  til að örva eftirspurn eftir hreinni tækni og draga úr fjárfestingaráhættu.

Nýju reglurnar eiga að tryggja samræmi milli efnahagslegra hvata og loftslagsmarkmiða ESB og gera fyrirtækjum kleift að gera áætlanir til lengri tíma. Fjárfestar, bæði úr opinbera og einkageiranum, geta nú líka tekið ákvarðanir byggðar á reglum sem gilda a.m.k. fimm ár fram í tímann. 

Nánar um nýju reglurnar: https://competition-policy.ec.europa.eu/about/contribution-clean-just-and-competitive-transition/clean-industrial-deal-state-aid-framework-cisaf_en

Viðnámsþróttur vatns og ríkidæmi Íslands

Podcast: Play in new window | Download (Duration: 28:17 — 22.5MB)

Subscribe: Apple Podcasts | Spotify | Android | RSS | More

Birna Guttormsdóttir, sérfræðingur hjá framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, segir að ný stefna ESB um viðnámsþrótt vatns (European Water Resilient Strategy)  sé yfirgripsmikil enda við margvíslegar áskoranir að glíma.  „Stærsta markmiðið með stefnunni er að laga þessa brotnu hringrás vatnsins,“ segir í Birna í viðtali við Svein Helgason í Brussel, í hlaðvarpi Samorku.

Birna Guttormsdóttir, sérfræðingur hjá framkvæmdastjórn ESB.

Birna segir að Íslendingar standi svolítið með pálmann í höndunum á þessu sviði því landið sé ríkt af vatni. Hinsvegar sé mikilvægt að þekkja vel auðlindina og gera sér grein fyrir hvert skuli stefna í framtíðinni.

Sveinn Helgason ræðir við Birnu í þættinum.

Birna starfar á umhverfissviði framkvæmdastjórnarinnar í teymi sem vinnur að ferskvatnsstjórnun og hefur átt töluverðan þátt í að móta stefnuna um viðnámsþrótt vatns sem kynnt var 4. júní s.l. Stefnan hefur m.a. tengingar við svokallaða vatnatilskipun og fráveitutilskipun ESB.