Fréttir

Pétur Reimarsson, forstöðumaður hjá Samtökum atvinnulífsins, fjallaði um loftslagsbreytingar og orkunýtingu í erindi á aðalfundi Samorku. Pétur fjallaði m.a. um hækkandi hitastig jarðar síðustu aldir, aukna losun gróðurhúsalofttegunda og um mikilvægi þess að draga úr þeirri losun, þótt hann varaði við svonefndum heimsendaspám í þessum efnum. Lang stærsta hluta losunarinnar má rekja til brennslu á jarðefnaeldsneytum (olía, kol og gas). Pétur sagði ljóst að gríðarlegt átak þyrfti í orkumálum heimsins til að ná niður útstreymi gróðurhúsalofttegunda, og að það yrði afar kostnaðarsamt. Bætt orkunýting, kjarnorka, kolefnisförgun og aukin nýting endurnýjanlegra orkugjafa eru helstu leiðirnar í þessum efnum. Að óbreyttu mun heildarlosun frá orkuvinnslu tvöfaldast á árunum 2000 til 2030, og mun aukningin nánast öll eiga sér stað í þróunarlöndum á borð við Kína og Indland. Hér á landi er nánast ekkert útstreymi vegna vatnsaflsvirkjana og hverfandi lítið vegna jarðvarmavinnslu.

ESB-reglur þegar í gildi hér
Pétur greindi frá því að viðskiptakerfi ESB með loftslagsheimildir er þegar orðinn hluti af EES-samningnum. Frá og með árinu 2013 þurfa þannig orkufyrirtæki að afla sér losunarkvóta af uppboði fyrir hvers kyns losun gróðurhúsalofttegunda, en grænu vottorðin sem sum íslensk raforkufyrirtæki hafa verið að selja munu koma þar á móti. Jafnvel er talið að hitaveitur muni hugsanlega fá einhvern aðgang að þeim markaði. Almennt eru markmið einstakra ríkja um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda miðuð við landsframleiðslu. Á vettvangi loftslagssamnings Sameinuðu þjóðanna er stefnt að því að ná samkomulagi um framhald svokallaðrar Kyoto-bókunar í lok þessa árs. Miðað við núverandi forsendur á vettvangi ESB má ætla að Ísland muni þurfa að takast á hendur skuldbindingar um 15-20% samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda fyrir árið 2020 (í almennu útstreymi, en þar verða stóriðja, flutningar o.fl. utan við), þar sem miðað er við losun árið 2005.

Hér á landi verða eingöngu 4% losunarinnar rakin til rafmagns og hita og því ljóst að þetta krefjandi verkefni snýr að takmörkuðu en þó einhverju leyti að íslenskum orkufyrirtækjum. Hérlendis verða annars 41% losunar rakin til iðnaðar og efnanotkunar, 23% til samgangna, 15% til sjávarútvegs, 12% til landbúnaðar og 5% til úrgangs.

Sjá erindi (glærur) Péturs Reimarssonar.

Ekki er hægt að halda fram að hugsanleg full aðild Íslands að ESB myndi hafa veruleg áhrif á stöðu okkar og möguleika varðandi yfirráðarétt og nýtingu jarðrænna auðlinda. Þetta er niðurstaða Guðna A. Jóhannessonar orkumálastjóra, sem flutti erindi á aðalfundi Samorku um íslenskar orkulindir og ESB. Guðni sagði þó jafnframt að hugsanlegar viðræður þyrftu að byggja á nákvæmri greiningu á þeirri aðlögun að reglum ESB sem þegar hefur verið samið um og þeim reglum sem eftir er að semja um. Allar helstu lagagerðir ESB á sviði orkumála hefðu þó þegar verið teknar upp í EES-samninginn og innleiddar á Íslandi, sumar þeirra með sérstökum aðlögunum vegna sérstöðu Íslands. Við inngöngu í ESB þyrfti að tryggja í aðildarsamningi að þær aðlaganir giltu áfram, þar sem þær ættu enn við. Fyrirkomulag eignarhalds náttúruauðlinda væri hins vegar ekki viðfangsefni ESB, heldur alfarið á hendi aðildarríkjanna.

Kostir, gallar, tækifæri og ógnanir
Guðni sagði bæði kosti og galla, ógnanir og tækifæri fólgin í hugsanlegri aðild að ESB, fyrir íslenska orkugeirann. Þannig myndi aðild t.d. hafa í för með sér aukna skriffinsku og dýrari stjórnsýslu og samskipti. Eins gætu t.d. ýmsar tilskipanir haft hér áhrif í framtíðinni, t.d. um skattlagningu á orku og um söfnun olíubirgða. Á hinn bóginn væru jafnframt kostir og tækifæri fólgin í aðild að ESB. Þannig gæti aðild t.d. skapað íslenskum orkufyrirtækjum greiðari aðgang að ýmsum verkefnum sem tengdust umhverfisstefnu ESB og áherslunni á endurnýjanlegar orkulindir sem við erum svo rík af. Aðildinni fylgdu einnig m.a. aukin tækifæri til áhrifa á stefnumótun sambandsins og þá væru tækifæri t.d. fólgin í aukinni nýtingu jarðhita í sumum aðildarríkjum ESB og í bættum aðgangi að rannsóknarsamstarfi og loftslagstengdum verkefnum.

Loks kom fram hjá Guðna að á annan tug erlendra fyrirtækja hafa nú þegar óskað upplýsinga vegna hugsanlegrar olíuvinnslu á Drekasvæðinu.

Sjá erindi (glærur) Guðna A. Jóhannessonar.

 

 

 

Kristján Skarphéðinsson, ráðuneytisstjóri iðnaðarráðuneytis, flutti aðalfundi Samorku ávarp Össurar Skarphéðinssonar utanríkis- og iðnaðarráðherra (sem forfallaðist vegna veikinda). Í ávarpi ráðherra kom m.a. fram að gert er ráð fyrir að nefnd um endurskoðun raforkulaga muni ljúka störfum í haust. Þá kom fram að sá dráttur sem hafði orðið á niðurgreiðslum til nýrra hitaveitna, nefndur „hali“, sem aðalfundur Samorku ályktaði m.a. vegna á aðalfundi 2008, væri nú að fullu uppgreiddur.

Í ávarpi ráðherra var ennfremur fjallað um ýmsar viðræður sem um þessar mundir eiga sér stað um hugsanlega uppbyggingu á orkufrekum iðnaði hérlendis, um samstarf við Mitsubishi um þróun rafmagnsbíla, nýja alþjóðlega stofnun um endurnýjanlega orku, samstarf við vísindastofnanir í Bandaríkjunum um rannsóknir á nýtingu háhita, og um þá framtíðarsýn að Ísland verði sjálfbært orkuríki í krafti bættrar tækni til nýtingar endurnýjanlegra orkugjafa í samgöngum.

Loks kom fram að iðnaðarráðherra hefur ákveðið að styðja við umsókn Jarðhitafélags Íslands um að hýsa World Geothermal Congress á Íslandi árið 2015. Þingið er haldið á fimm ára fresti og ef af verður munu um 2.000 jarðhitasérfræðingar víða að úr heiminum þinga á Íslandi.

Ályktun aðalfundar Samorku, 20. febrúar 2009:

Raunlækkun orkuverðs til fjölda ára

Árum saman hefur verð á bæði heitu vatni og raforku farið lækkandi um land allt, að teknu tilliti til verðlagsþróunar almennt, ef frá eru skilin áhrif kerfisbreytinga sem raforkulög frá árinu 2003 höfðu í för með sér. Verð á raforku til almennra notenda er lægra hérlendis en í helstu samanburðarlöndum og hefur lengi verið. Þetta er ekki sjálfsögð niðurstaða í svo dreifbýlu landi og erfiðu yfirferðar. Sömu sögu má segja um verðlagningu á heitu vatni, sem hefur árum saman farið lækkandi, að teknu tilliti til verðlagsþróunar almennt, enda er húshitunarkostnaður mun lægri hér en í nágrannalöndunum.

Á tímum samdráttar í efnahagslífinu munu íslensk orku- og veitufyrirtæki standa vörð um öfluga grunnþjónustu í samfélaginu, þjónustu á borð við rafmagn, heitt og kalt vatn, og fráveitu. Samorka leggur hins vegar áherslu á að í sumum tilfellum gerir lagaramminn nánast kröfu um taprekstur af veitustarfsemi. Á þetta við um tekjumörk dreifingar og flutnings raforku, sem líkt hefur verið við lögbundinn taprekstur. Nú stendur yfir endurskoðun raforkulaga. Brýnt er að sú vinna skili niðurstöðu um rýmkun tekjumarka dreifingar- og flutningsfyrirtækja, til að koma í veg fyrir áframhaldandi taprekstur á reikning eigendanna.

Orka án losunar
Íslendingar búa að miklum auðlindum á orkusviði og er hlutfall endurnýjanlegra orkugjafa í orkunotkun hvergi hærra en á Íslandi. Afar mikilvægt er að íslenskar endurnýjanlegar orkulindir njóti áfram sömu viðurkenningar og við gerð Kyoto-bókunarinnar við loftslagssamning Sameinuðu þjóðanna og leggur Samorka áherslu á að íslensk stjórnvöld tryggi eftir fremsta megni að svonefnt íslenskt ákvæði eða sambærilegt verði áfram við lýði. Þessi stefna er í samræmi við markmið loftslagssamningsins og er hluti af lausninni á sviði loftslagsmála. Of þröngar alþjóðlegar skuldbindingar í þessum efnum takmarka að sjálfsögðu tækifæri okkar til að nýta okkar endurnýjanlegu orkulindir, ekki vegna losunar frá orkuverum heldur vegna hugsanlegrar losunar frá þeim atvinnufyrirtækjum sem kynnu að vilja kaupa orkuna.

Erlend fjárfesting mikilvæg
Erlend fjárfesting í íslensku atvinnulífi er e.t.v. mikilvægari en nokkru sinni um þessar mundir. Endurnýjanleg orka er eitt helsta aðdráttaraflið í þeim efnum og ýmis tækifæri fyrir íslenskt efnahagslíf tengd nýtingu hennar við ýmiss konar framleiðslu- og þjónustustarfsemi. Afar mikilvægt er að íslensk stjórnvöld vinni með hugsanlegum fjárfestum og íslenskt laga- og regluumhverfi virki hvetjandi á erlenda fjárfesta.

Vatnsvernd í forgrunn
Aðgangur að hreinu drykkjarvatni er betri hér á landi en víðast hvar annars staðar. Standa þarf vörð um þessa stöðu en undanfarin ár hefur víða gætt tilhneigingar til þess að þrengja að vatnsverndarsvæðum í þágu byggingarframkvæmda. Víða hefur nú hægst á framkvæmdum en áfram er hugað að skipulagsmálum framtíðaruppbyggingar. Samorka hvetur ríki og sveitarfélög til að tryggja að vatnsvernd verði þar höfð í forgrunni.

Á aðalfundi Samorku var sitjandi stjórn endurkjörin, aðal- og varamenn. Áður var Franz Árnason endurkjörinn til formennsku. Stjórnin skiptir að öðru leyti með sér verkum á sínum fyrsta fundi eftir aðalfund, en hana skipa því áfram:

Franz Árnason, Norðurorku, formaður
Friðrik Sophusson, Landsvirkjun
Hjörleifur B. Kvaran, Orkuveitu Reykjavíkur
Júlíus Jónsson, Hitaveitu Suðurnesja
Páll Pálsson, Skagafjarðarveitum
Tryggvi Þór Haraldsson, Rarik
Þórður Guðmundsson, Landsneti
 
Varamenn:
Dagur Jónsson, Vatnsveitu Hafnarfjarðar
Guðmundur Davíðsson, Hitaveitu Egilsstaða og Fella
Kristján Haraldsson, Orkubúi Vestfjarða

Morgunblaðsgrein Gústaf Adolfs Skúlasonar:

Á dögunum ritaði Gísli Hjálmtýsson, framkvæmdastjóri Thule Investments, grein í Morgunblaðið þar sem hann fullyrðir að íslensk orkufyrirtæki selji orkuna til lægstbjóðenda. Látið er í veðri vaka að nægt framboð sé á hugsanlegum kaupendum orkunnar á mun hærra verði, en að af einhverjum ástæðum kjósi íslensku orkufyrirtækin fremur að selja á lægri verðum. Vandséð er hvers vegna svo ætti að vera. Hins vegar er í grein Gísla vísað til dæmis af mjög háu verði á endurnýjanlegri orku í Þýskalandi. Þar mun vera um mistök að ræða. Í stað 20 evrusenta reiknar Gísli með 2 evrum á hverja kílóvattstund. Þess má geta að af þessum 20 evrusentum kemur meirihlutinn í formi niðurgreiðslna þýska ríkisins, enda um endurnýjanlega orku að ræða sem flest aðildarríki ESB þurfa að stórefla. Hér á landi er öll raforka hins vegar endurnýjanleg og þarf ekki niðurgreiðslur til.

Arðbær viðskipti
Trúnaður ríkir um verðákvæði í samningum um sölu á raforku til stóriðju, líkt og gildir raunar um raforkusölu til fjölda íslenskra fyrirtækja enda samkeppni í framleiðslu og sölu á raforku hérlendis. Engu að síður hefur komið fram að verðið á raforku til stóriðju er í meðallagi hátt hérlendis í alþjóðlegum samanburði. Er þá byggt á niðurstöðum óháðra alþjóðlegra ráðgjafarfyrirtækja. Einhverjir kunna að gagnrýna þessa niðurstöðu um raforkuverð sem er í meðallagi hátt á heimsvísu. Þarna er hins vegar einfaldlega um að ræða samninga í viðskiptum. Hér á landi hefur launakostnaður til dæmis verið hár og flutningsleiðir langar með hvoru tveggja hráefni og afurðir. Aðalatriðið er að samningarnir sem um ræðir eru eðli málsins samkvæmt sameiginleg niðurstaða raforkusala og raforkukaupenda um arðbær viðskipti og verðmætasköpun.

Gísli leggur til að orkan verði seld í minni einingum og til skemmri tíma, til að fá fram hæsta mögulega verð. Því er til að svara að auðvitað skoða íslensk orkufyrirtæki alla slíka möguleika í sinni ákvarðanatöku um virkjanir og orkusölu. Fráleitt er að gefa í skyn að íslensk orkufyrirtæki gætu selt á mun hærri verðum en kjósi einfaldlega að selja á lægri verðum.

Grein Gústafs Adolfs Skúlasonar í Morgunblaðinu:

Á dögunum gerði iðnaðarráðherra fjárfestingarsamning við Norðurál vegna fyrirhugaðs álvers í Helguvík. Slíkir samningar hafa áður verið gerðir hér og í þeim felst einkum tvennt.  Annars vegar einhverjar undanþágur eða lækkanir á greiðslum opinberra gjalda á borð við vörugjöld af þeim risavöxnu fjárfestingum sem slíkum verkefnum fylgja. Hins vegar staðfestingu á tilteknum skattaprósentum eða öðrum atriðum í rekstrarumhverfinu. Hvoru tveggja eru alþekktar leiðir sem opinberir aðilar fara, víða um heim, til þess að stuðla að fjárfestingu í atvinnulífi. Hér felur hið fyrrnefnda í sér að ríkisvaldið afsalar sér litlu hlutfalli af annars stórum upphæðum sem það síðar innheimtir í tengslum við risavaxnar erlendar fjárfestingar í íslensku atvinnulífi. Hið síðarnefnda getur verið forsenda þess að erlend fyrirtæki leggi í eða nái að fjármagna slíkar fjárfestingar, ekki síst ef traust á fjárfestingarumhverfinu er af einhverjum ástæðum takmarkað. Þessum samningum hefur með öðrum orðum verið ætlað að liðka fyrir ákvörðunum um risavaxnar erlendar fjárfestingar í íslensku atvinnulífi, með tilheyrandi skatttekjum hins opinbera, verðmætasköpun, fjölgun starfa og auknum gjaldeyristekjum þjóðarbúsins. Ekki er um að ræða fjárútlát ríkisins, heldur samkomulag um tilteknar ívilnanir í opinberum gjöldum af risavöxnum fjárfestingum.

Ágæt sátt um sprotastuðning
Önnur tegund opinbers stuðnings við uppbyggingu atvinnulífs er fólgin í ýmiss konar beinum og óbeinum stuðningi við svonefnd sprotafyrirtæki. Er þá ýmist um að ræða bein fjárframlög úr opinberum sjóðum, afslætti af tilteknum opinberum gjöldum, niðurgreidda starfsaðstöðu og rekstrarráðgjöf, eða liðkanir á borð við nýjar heimildir til að nýta atvinnuleysisbætur sem eins konar niðurgreiðslu á launagreiðslum til starfsfólks. Ágæt sátt ríkir um slíkar aðgerðir og þótt fæst þessara fyrirtækja nái á endanum að þroskast í arðbæran rekstur eru sem betur fer til glæsileg og öflug fyrirtæki í ýmsum greinum sem farið hafa af stað með slíkum stuðningi. Hér er oft um að ræða bein framlög úr opinberum sjóðum sem oft skila sér ekki til baka eða einungis að mjög takmörkuðu leyti. Í tilfelli fjárfestingarsamninganna  er um að ræða ákveðinn afslátt af greiðslum erlendra fyrirtækja til íslenska ríkisins, afslátt af miklum greiðslum sem fylgja risavaxinni fjárfestingu með tilheyrandi tekjustreymi. Agn til að landa stórfiski, svo vísað sé í hugtakanotkun iðnaðarráðherra.

Gagnrýni á fölskum forsendum
Allt er þetta gott og blessað og öllu er þessu ætlað að efla íslenskt atvinnulíf, efla hér verðmætasköpun, fjölga störfum og svo framvegis. Ólíkt stuðningi við sprotafyrirtæki hafa hins vegar fjárfestingarsamningarnir stundum verið gagnrýndir harðlega. Nú má vissulega finna til hugmyndafræðilegar forsendur fyrir slíkri gagnrýni, sem væntanlega yrðu þá kenndar við hreinræktaða frjálshyggju. Furðu sætir hins vegar að oft eru það áköfustu talsmenn sprotastuðningsins sem hæst hafa gegn fjárfestingarsamningunum. Fólk getur auðvitað haft einhverjar ástæður fyrir að vera einhvern veginn mótfallið tilteknum atvinnugreinum. En það er ekki trúverðugt að klæða þá afstöðu í búning grundvallarandstöðu við að hið opinbera liðki til fyrir fjárfestingum með því að afsala sér litlum hluta gríðarhárra tekna. Ekki ef á sama tíma er mælst til beinna opinberra fjárútláta til annars konar atvinnuuppbyggingar.