Fréttir

Fréttablaðsgreins Gústafs Adolfs Skúlasonar:

Miklar vonir eru nú bundnar við ferðaþjónustu sem vaxtargrein í íslensku atvinnulífi.  Óhætt er að fullyrða að orkufyrirtækin leggi þar sitt af mörkum. Í tengslum við landkynningu er þannig gjarnan leitað til íslenskra orkufyrirtækja og þau fengin til að setja þar nýtingu endurnýjanlegrar orku í forgrunn. Dæmi um þetta er íslenski skálinn á heimssýningunni í Shanghai.

Yfir 140 þúsund gestir árið 2009
Á síðasta ári heimsóttu yfir 140 þúsund manns íslenskar virkjanir og upplýsingamiðstöðvar orku- og veitufyrirtækja. Munar þar mest um Hellisheiðarvirkjun sem rúmlega 103 þúsund manns heimsóttu, mest erlendir ferðamenn, en virkjunin er orðin fastur liður í reglulegum ferðum nokkurra ferðaþjónustufyrirtækja að Gullfossi og Geysi. Orkuveita Reykjavíkur tók einnig á móti um tíu þúsund manns á Nesjavöllum, sjö þúsund gestir heimsóttu virkjanir HS Orku á Reykjanesi og um 20  þúsund manns heimsóttu virkjanir og upplýsingamiðstöðvar Landsvirkjunar víða um land. Græna orkan trekkir. Önnur orku- og veitufyrirtæki víðs vegar um land taka einnig á móti gestum og sum fyrirtækin hafa lagt verulega fjármuni í gerð göngustíga, uppgræðslu og kortagerð af svæðum í nágrenni sinna virkjana, að ógleymdri aðstöðu sem beinlínis er reist til að taka á móti gestum. Loks taka þessi fyrirtæki á móti fjölda gesta í sínum höfuðstöðvum. Oft er þar ekki um að ræða ferðamenn í hefðbundnum skilningi, heldur erlenda gesti úr heimum vísinda, viðskipta og stjórnmála.

Bláa lónið er hluti af Auðlindagarðinum í Svartsengi, afsprengi virkjunar, en lónið sóttu 420 þúsund manns árið 2009. Perlan er byggð á heitavatnstönkum. 600 þúsund manns komu í Perluna árið 2009. Helstu leiðir ferðamanna inn á hálendi Íslands eru eftir vegum sem upphaflega tengjast framkvæmdum við virkjanir og línulagnir. Þannig mætti áfram telja. Eins og öll önnur fyrirtæki nýta loks orku- og veitufyrirtæki þjónustu bílaleiga, rútubíla, flugfélaga, veitingaaðila o.s.frv., ekki síst á tímum virkjanaframkvæmda. Hagsmunir greinanna fara því vel saman.

Á ársfundi Landsvirkjunar kynnti Hörður Arnarson, forstjóri fyrirtækisins, upplýsingar um raforkuverð og bar saman raforkuverð til heimila og til stóriðju. Fram kom að raforkuverð til heimila er lægra á Íslandi en í nágrannalöndum en að allur samanburður sé viðkvæmur fyrir gengissveiflum. Þá hafi skattar á raforku mikil áhrif á verð, en þeir eru misháir eftir löndum.

Hvað raforkuverð til stóriðju varðar, þá kom fram að þeir raforkusamningar við stóriðju sem nú eru í gildi hér á landi séu tengdir álverði og hafi í för með sér miklar sveiflur á raforkuverði. Þá sé erfitt að bera saman orkuverð til stóriðju og hins almenna markaðar, þar sem nýtingarhlutfall, magn og tímabil orkukaupa séu ólík. Af þessum sökum greiði stóriðjan lægra verð fyrir raforku frá Landsvirkjun en almennur markaður. Á tímabilinu janúar til febrúar 2010 hafi stórðjufyrirtæki að meðaltali greitt 2,5 kr fyrir hverja kWst á meðan heimili greiði 3,5 krónur fyrir kWst.

Erindi Harðar Arnarsonar má nálgast hér á vef Landsvirkjunar.
 

Jarðhitafélag Íslands fjallaði á vorþingi sínu um skilvirkni leyfisveitinga-, mats- og skipulagsferla í tengslum við jarðhitavirkjanir. Fram kom að um afar flókið ferli getur verið að ræða.

160 formleg erindi til stofnana vegna Hellisheiðarvirkjunar
Þannig greindi Auður Andrésdóttir, sviðsstjóri umhverfissviðs Mannvits, m.a. frá því að á þeim tíu árum sem hún hefði komið að ráðgjöf vegna byggingar og stækkana Hellisheiðarvirkjunar hefði hún alls komið að 160 formlegum erindum til hinna ýmsu opinberu leyfisveitinga- og eftirlitsaðila. Taldi hún einsýnt að hægt væri að einfalda þetta ferli, t.d. með því að afnema matsskyldu vegna einstakra rannsóknarborholna með auknu vægi rannsóknarleyfa og almennt auka sveigjanleika til framkvæmda þegar almennar leyfisveitingar liggja fyrir gagnvart umræddu svæði.

Miðvikudaginn 14. apríl heldur Jarðhitafélag Íslands vorþing sitt á tíu ára afmæli félagsins, í Víðgelmi, Grensásvegi 9, kl. 14:30, að loknum aðalfundi félagsins. Á vorþinginu verður m.a. fjallað um regluverkið tengt jarðhitavirkjunum, skipulags-, mats- og leyfismál og mun umhverfisráðherra m.a. ávarpa þingið. Sjá nánari dagskrá á vef Jarðhitafélagsins.

Verkefnisstjórn um rammaáætlun boðar á næstunni til kynningarfunda víða um land til að kynna niðurstöður faghópa. Fyrsti fundurinn verður Skriðunni, húsnæði menntavísindadeildar HÍ (áður KHÍ) við Stakkahlíð þriðjudaginn 9. mars kl. 14:00. Þá eru niðurstöður faghópanna til umsagnar til 19. apríl. Sjá nánar á vef verkefnisstjórnar um rammaáætlun.

Ætla má að um 800 þúsund tonn af olíu þyrfti til að kynda hýbýli Íslendinga. Þess í stað höfum við jarðhitann og spörum á því 50 milljarða króna á ári í olíuinnflutningi. Þetta sparar okkur jafnframt brennslu 2,5 milljón tonna af CO2 á ári, en ætla má að innan skamms gæti losunarkvóti þess magns kostað um 9 milljarða króna á heimsmarkaði. Jarðhitinn sparar Íslendingum því 50 til 60 milljarða króna á ári, sem ella færu í innflutning á oliu og – innan skamms – í kaup á losunarkvóta. Þetta kom fram í erindi Sigurðar Inga Friðleifssonar, framkvæmdastjóra Orkuseturs, á aðalfundi Samorku.

Húshitun sex til níu sinnum dýrari á hinum Norðurlöndunum
Sigurður fjallaði um afar sérstaka stöðu Íslands hvað varðar græna orkuframleiðslu (með vatnsafli og jarðhita) og lagði áherslu á að afrakstur auðlindarinnar rennur til almennings. Þannig kostar rúmlega 60 þúsund krónur að kynda meðalíbúð í Reykjavík, en í höfuðborgum hinna Norðurlandanna myndi sama kynding kosta á bilinu 390 til 550 þúsund krónur á ári, eða sex til níu sinnum meira.

Raforka til heimila fjórfalt dýrari í Danmörku
Raforkuverð til almennings er að sama skapi mun lægra hérlendis en í samanburðarlöndum, t.d. um fjórðungur af verðinu í Danmörku og rúmur þriðjungur af verðinu í Svíþjóð. Ólíkt samanburðarlöndunum hefur raforkuverð til heimila farið jafnt og þétt lækkandi hér í rúman áratug, að teknu tilliti til þróunar vísitölu neysluverðs. Sigurður sagði það stærðfræðilega ómögulegt að þau 20% raforkunnar sem færu á almennan markað gætu verið að greiða niður þau 80% orkunnar sem fara til stóriðju, eins og stundum er haldið fram.

Græn orka í samgöngum o.fl.
Þá fjallaði Sigurður Ingi um hvernig þessi mikla græna orkuframleiðsla hérlendis yrði tölfræðilegur fengur fyrir Evrópusambandið, sem hefur sett sér háleit markmið um aukinn hlut endurnýjanlegra orkugjafa. Loks fjallaði Sigurður Ingi m.a. um mikil tækifæri til nýtingar raforku í samgöngum hérlendis og hvatti til almennrar meðvitundar um nýtingu innlendra endurnýjanlegra orkugjafa, t.d. með notkun útihitalampa í stað gashitara.

Sjá erindi Sigurðar Inga Friðleifssonar.

„Orkugeirinn er þjóðinni miklu mikilvægari en svo að hann megi vera átakavettangur árum saman. Nóg er komið af slíkum átökum.“ Þetta sagði Katrín Júlíusdóttir iðnaðarráðherra í lok ávarps síns á aðalfundi Samorku. Hvatti hún til þess að fólk sameinaðist um að skapa sátt með rammaáætlun um verndun og nýtingu vatnsafls og jarðvarma og skýrum gegnsæjum leikreglum. Það væri leiðin fram á við og upp úr efnahagslægðinni.

Í ávarpi sínu fjallaði Katrín um mikilvægi nýfjárfestinga tengdum orku- og stóriðjuframkvæmdum á þróun efnahagsmála, m.a. um þann mikla fjölda starfa sem slíkar fjárfestingar skapa. Hún fjallaði einnig um verðmæta þekkingu sem byggst hefur upp hérlendis á þessu sviði hjá verkfræðistofum, ÍSOR, Jarðborunum o.fl., um fjárfestingaverkefni framundan, rafbíla sem væntanlegir eru til landsins sem hluti af tilraunaverkefni á vegum iðnaðarráðuneytis og margt fleira.

Horft til nýrra leiða með fjármögnun
Katrín sagði óvissu og erfiðar aðstæður til fjármögnunar hafa tafið ákvarðanir um framkvæmdir og gert það að verkum að við yrðum að horfa til nýrra leiða varðandi fjármögnun slíkra verkefna. Þetta sagði hún kunna að þýða aðkomu og jafnvel tímabundið eignarhald annarra aðila að orkuverkefnum, t.d. með verkefnafjármögnun.

Sjá erindi Katrínar Júlíusdóttur iðnaðarráðherra á vef ráðuneytisins.

Aðalfundur Samorku, samtaka orku- og veitufyrirtækja, Grand Hótel, 19. febrúar 2010
Setningarávarp Franz Árnasonar, formanns Samorku, í opinni dagskrá

Iðnaðarráðherra, aðrir góðir gestir,

Ég býð ykkur öll hjartanlega velkomin til þessarar opnu dagskrár aðalfundar Samorku. Hér í salnum er, auk góðra gesta, saman kominn hópur fólks sem starfar við nýtingu okkar ríku náttúruauðlinda sem felast í fallvötnum, jarðhita og afburða ferskvatni. Á dögunum komust sérfræðingar Yale og Columbia háskólanna í Bandaríkjunum að þeirri niðurstöðu að Ísland stæði sig best allra ríkja á sviði umhverfismála. Er þar ekki síst horft til góðs aðgangs að hreinu drykkjarvatni og til þeirrar hreinu orku sem hér er unnin úr vatnsafli og jarðhita. Við sem störfum að þessum viðfangsefnum gleðjumst auðvitað yfir slíkum viðurkenningum. Íslenska þjóðin býr að stórkostlegum náttúrugæðum í þessu tilliti og okkur hefur borið gæfu til að nýta þessi gæði á skynsaman hátt og með virðingu fyrir náttúrunni.

Nauðsynlegt er að leiðrétta þann misskilning sem örlar á m.a. hjá sjálfum umhverfisráðherra landsins, sem í  blaðaviðtali lýsti efasemdum um að nýting vatnsafls og jarðhita feli í sér sjálfbæra orkunýtingu. Veröldin skilgreinir vatnsafl og jarðhita sem endurnýjanlega orkugjafa og sú skilgreining er rétt og engum efa undirorpin. Að halda öðru fram er einvörðungu vatn á millu þeirra sem framleiða og selja jarðefnaeldsneyti. Orkuforðinn í jarðskorpunni er nánast óendanlegur og gæti staðið undir allri núverandi orkunotkun jarðarbúa í tíu þúsund ár. Að vísu er enn ekki tæknilega gerlegt að vinna nema lítinn hluta þessarar orku  sem þegar af þeirri ástæðu er sjálfbær. Orkan í fallvötnunum er einnig sjálfbær en úr vinnslugetunni gæti dregið hérlendis ef jöklar bráðna alveg á næstu öldum.  Séu menn að vitna í það þegar efast er um sjálfbærnina er því til að svara að þeim mun nauðsynlegra er að beisla þessa orku strax í stað þess að láta hana renna ónotaða til sjávar. Það er fullkomlega óábyrgt að halda ekki áfram virkjun jarðhita og fallvatna, til raforkuframleiðslu fyrir orkufrek iðjuver, nú þegar þörf er á að auka gjaldeyristekjur og atvinnu.

Þau ánægjulegu tíðindi bárust í síðustu viku að Landsvirkjun ætli að hefja að nýju framkvæmdir við Búðarhálsvirkjun. Þetta eru að sönnu ekki stórar framkvæmdir en betri en ekkert. Þá bárust í vikunni jákvæðar fréttir af undirritun samningsramma um orkusölu til nýs kísilvers sem áformað er að reisa í Þorlákshöfn og hyggst Orkuveita Reykjavíkur reisa til þess nýja jarðhitavirkjun í Hverahlíð, fáist til þess fjármögnun á nógu góðum kjörum. Í janúarlok var undirritaður rammasamningur milli Akureyrarbæjar og Strokks Energy ehf. vegna koltrefjaverksmiðju á Akureyri. Það sem mesta athygli vekur í þessum rammasamningi er að gert er ráð fyrir að verksmiðjan noti verulegt magn af metangasi sem ætlunin er að vinna úr sorphaugum á Glerárdal og leiða beint í verksmiðjuna. Það er auðvitað svo að fjármögnun framkvæmda er mjög erfið fyrir okkur Íslendinga nú um stundir og nauðsynlegt að fá erlenda fjárfesta að framkvæmdum á orkusviði. Slíkir fjárfestar eru til en ég óttast að þeim fari fækkandi vegna þess að þær móttökur sem þeir fá á æðstu stöðum eru oftar en ekki til þess fallnar að fæla fjárfesta frá landinu. Sama má segja um ráðstafanir eins og þá að skattlegja raforkunotkun með beinum hætti og að úrskurða á æðstu stöðum um aukið eða samþætt umhverfismat og fleira því tengt án þess að til þess standi lagaleg skylda. Erlend fjárfesting er líklega mikilvægari nú en nokkru sinni fyrir íslenskt atvinnulíf. Við hljótum að gera þá kröfu til stjórnvalda að þau vinni með atvinnulífinu á þessu sviði, en ekki gegn því. Það er hinsvegar ekki nýtt að Íslendingar óttist útlendinga, séu óráðþægnir, telji sig sérstaka og telji sig vita betur en allir aðrir jarðarbúar. Ég vitna hér á eftir til úrdráttar úr umfjöllun George H.F. Schrader sem bjó á Akureyri á árunum 1912-1915, ferðaðist auk þess um landið og kynnti sér þjóðlífið. Hann reyndi að koma á ýmsum umbótum hérlendis en fannst  Íslendingar erfiðir.

„Þeir gegna því ekki, þeir þykjast kunna það alt miklu betur!!! Allt hvað lagt er til að gera, „dugir ekki á Íslandi við verðum að hafa það eins og við gerum.“ Þannig gætum vér hugsað oss, að Ísland tilheyrði allt öðrum heimi, og Íslendingar væru guðs útvalin þjóð – eða þá útskúfuð þjóð, eftir því hvort farið er eftir raupi þeirra af sjálfum sér og  öllu íslensku, eða þá eftir kveinstöfum þeirra yfir fátæktinni og jarðveginum.“ Þessi tilvitnun er úr formála eftir Ásgeir Jónsson að bókarhveri nokkru sem Schrader gaf út og heitir í þýðingu Steingríms Matthíassonar frá 1913, „Heilræði fyrir unga menn í verslun og viðskiptum“.

Eftir að hafa komið þessu á framfæri er rétt að það komi fram að Samorka hefur átt mjög gott samstarf við iðnaðarráðherra og hennar ráðuneyti og mér virðist að þar á bæ sé unnið af heilindum að orkumálum og tekið vel á móti þeim sem hingað vilja koma og hefja starfssemi. Þar er líka reynt að hafa það yfirlýsta markmið ríkisstjórnarinnar í heiðri að horfa til virkjanaframkvæmda og tengdra framkvæmda í iðnaði til að koma hér hjólum atvinnulífsins betur af stað.

Góðir fundarmenn, ég hef ekki sagt allt það sem ég vildi sagt hafa um orkuskatta. Nýir orkuskattar voru meðal annars réttlættir með vísan í einhvers konar auðlindaafgjald til þjóðarinnar, en að mestu leyti eru  þessar dýrmætu auðlindir í eigu ríkis og sveitarfélaga. Við Íslendingar höfum hins vegar til langs tíma státað af því að hér er bæði raforka og heitt vatn til kyndingar selt á  mun lægri verðum en þekkist í flestum okkar samanburðarlöndum. Orku- og veitufyrirtækin eru hins vegar flest í eigu opinberra aðila og eru í flestum tilvikum rekin með afar takmarkaðri arðsemi, að undanskilinni raforkusölu til stóriðju. Afgjaldið sem þjóðin, fólkið og fyrirtækin í landinu fær í sinn hlut af þessum dýrmætu auðlindum er þess vegna ekki fólgið í að greiða ríkissjóði nýjan skatt. Afgjaldið kemur beint í buddu landsmanna sjálfra í formi miklu lægra orkuverðs en nágrannar okkar búa við. Með því að borga kannski fjórðung af raforku- og kyndingarkostnaði t.d. frænda okkar í Danmörku, erum við að njóta góðs af okkar ríku náttúruauðlindum, í hverjum mánuði, beint í budduna. Nýi orkuskatturinn bætir ekki þarna við, heldur skerðir í raun afgjaldið til þjóðarinnar. 

Ályktun aðalfundar Samorku, samtaka orku- og veitufyrirtækja, 19. febrúar 2010:

Ódýrt vatn og orka – arðurinn af auðlindinni

Íslensk heimili, fyrirtæki og stofnanir búa að mun lægra verði á raforku, heitu vatni til kyndingar og úrvals neysluvatni en þekkist í flestum okkar venjulegu samanburðarlöndum. Þannig hefur þessi samanburður verið til langs tíma og verður ekki rakinn til þeirrar miklu lækkunar sem orðið hefur á gengi krónunnar. Þarna njótum við Íslendingar góðs af ríkum auðlindum landsins, en nýting innlendra endurnýjanlegra orkugjafa sparar þjóðarbúinu tugi milljarða króna ár hvert.

Í lang flestum tilvikum eru íslensk orku- og veitufyrirtæki í eigu almennings, þ.e. fyrirtækja sem rekin eru af sveitarfélögum og ríki. Öll hafa þessi fyrirtæki verið rekin með afar hóflegri arðsemi, sem hefur þó verið hærri af raforkusölu til stóriðju. Arður almennings og atvinnurekstrar af þessum ríkulegu auðlindum landsins er því fyrst og fremst í formi lágra reikninga, vegna nýtingar þessara ríkulegu náttúrugæða. Mikilvægt er að stjórnvöld séu þessa meðvituð og leggi ekki frekari skatta en orðið er á orkunotkun landsmanna.

Orkan og endurreisnin
Bein erlend fjárfesting, með tilheyrandi hagvaxtaráhrifum, hefur e.t.v. aldrei verið íslensku atvinnulífi mikilvægari en einmitt um þessar mundir. Endurnýjanleg orka er eitt helsta aðdráttaraflið í þeim efnum enda henni ætlað stórt hlutverk í endurreisn íslensks efnahagslífs, m.a. í efnahagsáætlunum stjórnvalda. Íslensk orkufyrirtæki lýsa sig reiðubúin til þátttöku í endurreisninni og munu þar leggja sitt af mörkum eins og kostur er. Þá binda fyrirtækin miklar vonir við að væntanleg afgreiðsla 2. áfanga rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma muni stuðla að aukinni sátt um nýtingu íslenskra orkulinda, færa orkufyrirtækjunum aukin og spennandi verkefni og þannig stuðla að mikilvægri uppbyggingu í íslensku atvinnulífi.