Fréttir

Vegvísir ESB um stafræna væðingu og gervigreind í orkugeiranum

Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins er að undirbúa vegvísi fyrir stafræna væðingu og notkun gervigreindar í orkugeiranum eða   „Strategic Roadmap for digitalisation and AI in the energy sector.“ Framkvæmdastjórnin stefnir á að birta vegvísinn á fyrsta fjórðungi næsta árs, 2026 og frestur til að skila inn umsögnum í samráðsgátt um málið rennur út 5. nóvember n.k.   

Markmiðið með vegvísinum er að nýta þá möguleika sem felast í stafrænni tækni, þ.á.m. gervigreind svo efla megi orkugeirann eins og segir í tilkynningu frá framkvæmdastjórn ESB. Forseti framkvæmdastjórnarinnar, Ursula von der Leyen, hefur undirstrikað mikilvægi þess að lækka orkuverð, minnka notkun jarðefnaeldsneytis og tryggja að neytendur njóti ávinnings af orkuskiptum og stafrænni umbreytingu.  

Orkumálastjóri ESB, Dan Jörgensen, fékk því það verkefni að setja fram og fá samþykktan fyrrnefndan vegvísi. Hann byggir á eða mun njóta góðs af áætlunum ESB og lagasetningu á þessu og tengdum sviðum sem þegar eru fyrir hendi eða eru í bígerð, s.s. um gervigreind, orkunýtni, uppbyggingu flutningskerfis raforku, rafvæðingu og hitun og kælingu, svo fátt eitt sé nefnt. Í þessari stefnumótun á einnig að fjalla um ört vaxandi og mikla orkunotkun gagnavera og hvernig hægt sé að með sjálfbærum hætti að gera þau hluta af orkukerfinu.

Allir áhugasamir sem vilja lýsa sínum sjónarmiðum eða leggja til gögn og upplýsingar, geta sent inn umsagnir í samráðsgáttina um vegvísinn til 5. nóvember n.k.  Hana er að finna hér:

Artificial intelligence and digitalisation for energy – a roadmap: Vegvísir ESB um stafræna væðingu og gervigreind í orkugeiranum

Tilkynning framkvæmdastjórnar ESB um væntanlegan vegvísi og samráðsgátt:

https://energy.ec.europa.eu/news/strategic-roadmap-digitalisation-and-ai-energy-sector-consultations-opened-2025-08-06_en: Vegvísir ESB um stafræna væðingu og gervigreind í orkugeiranum

Hvernig hugsar þú um hreint vatn?

Vissir þú að hver íbúi í landinu notar um það bil 150 lítra af vatni á dag?

Þegar iðnaður er talinn með notum við 9.190 lítra á hverri sekúndu. Það er eins og tvöfaldar Elliðaárnar á hverri sekúndu. Eða fimm þúsund dæmigerðar vatnskönnur á hverri sekúndu. Eða rúmlega 170.000 Kópavogslaugar, sem er stærsta sundlaug landsins, á ári. Af hreinu og góðu vatni. Þvílík lífsgæði!

Vatnið er grunnforsenda heilbrigðis, lífsgæða og samfélagslegrar þróunar. Við á Íslandi erum vissulega heppin að eiga eins góða vatnsauðlind og raun ber vitni, en það þarf meira en heppni til að auðlindir landsins skili sér í samfélags- og efnahagslegum gæðum. Það þarf stöðugt að gæta, vernda og sinna innviðum þeirra af ábyrgð og ekki þarf mikið til að eitthvað fari verulega úrskeiðis.

Loftslagsbreytingar, aukin landnýting, stækkun byggðar og fólksfjölgun er meðal þess sem hefur skapað aukið álag á vatnsból víða um land og getur aukið hættu á mengun. Þá geta væringar og óstöðugleiki á alþjóðavettvangi einnig haft áhrif á öryggi mikilvægra innviða eins og vatnsveitna.

Um þessar áskoranir verður rætt á opnum fundi Samorku miðvikudaginn 22. október. Yfirskriftin er Verndum vatnið og verður þar fjallað um vatnsvernd, öryggi og áfallaþol vatnsveitna.

Hlutverk vatnsveitna

Hér á landi hafa veitufyrirtæki það lögbundna hlutverk að byggja upp og sinna öflugum vatnsveitum sem þjóna heimilum og atvinnulífi um allt land.  Ýmsar hindranir standa þó í vegi þeirra, til dæmis flókin leyfisveitingaferli sem seinka nauðsynlegum framkvæmdum eins og Samorka hefur oft bent á. Markviss stefnumótun, samvinna ólíkra aðila og skýrar heimildir veitufyrirtækja til að sinna lögbundnu hlutverki sínu er nauðsynleg til að tryggja komandi kynslóðum áframhaldandi aðgengi að öruggu neysluvatni og svo að hægt sé að styðja við öflugt atvinnulíf um allt land.

Gott skipulag tryggir betri árangur

Mikilvægt er að veitufyrirtæki fái greiða og tímanlega aðkomu að skipulagsmálum svo hægt sé að hanna og byggja upp veitukerfi sem standast kröfur framtíðarinnar og standa vörð um öryggi vatnsbóla, sem styðja við lífsgæði og atvinnulíf á hverjum stað. Ákvarðanir um skipulag nýrra hverfa verða að taka mið af vatnsvernd og sjálfbærri nýtingu auðlindarinnar. Þar þarf að gæta jafnvægis milli þarfa samfélagsins og verndar náttúrunnar. Jafn mikilvægt er að huga að og greina veituinniviði ef til stendur að breyta eða þétta hverfi.

Fjárfestingaumgjörð vatnsveitna þarf að styðja við reglubundið viðhald og endurnýjun innviða, svo tryggja megi áfram vatnsgæði í fremstu röð og örugga dreifingu til allra landsmanna. Einnig þarf að horfa heildstætt á nýtingu vatns, þar sem tryggt er að vatn sem nýtt er í atvinnuskyni eða framleiðslu ógni ekki hagsmunum almennings.

Við berum öll ábyrgð

Það skiptir einnig miklu máli að við sem einstaklingar gerum okkur sér grein fyrir ábyrgð okkar þegar kemur að því að stuðla að hreinu og heilnæmu vatni til framtíðar. Dagleg hegðun okkar, eins og að skilja eftir rusl, aka utan vega eða nota efni sem geta mengað jarðveg getur haft bein áhrif á vatnsgæði. Það er því mikilvægt að halda því á lofti að hreint vatn er ekki sjálfsagt mál heldur verðmæt auðlind sem við berum öll ábyrgð á.

Vatnið okkar er lífæð samfélagsins. Með góðu skipulagi, virðingu, varkárni og langtímasýn í meðferð þess tryggjum við að komandi kynslóðir njóti áfram þeirra lífsgæða sem hreint og gott neysluvatn er.

Greinin birtist fyrst á visir.is mánudaginn 20. október 2025.

Nýr forgangslisti Íslands í ESB-hagsmunagæslu

Ríkisstjórnin samþykkti 17. október s.l. nýjan forgangslista vegna hagsmunagæslu Íslands gagnvart Evrópusambandinu (ESB) að undangengnu samráði við utanríkismálanefnd Alþingis og opnu samráði við hagaðila í samráðsgátt stjórnvalda, þar á meðal Samorku. Margvísleg hagsmunamál á sviði orku- og veitustarfsemi er að finna í listanum.

Útgáfa forgangslistans var mikið framfaraskref og hefur síðan reynst lykilverkfæri við skipulagningu hagsmunagæslunnar að því fram kemur í fréttatilkynningu á vef Stjórnarráðsins. Aðferðafræðin við vinnslu listans miðar að því að greina málefni á vettvangi ESB með heildstæðum hætti og draga þannig fram á skipulegan hátt þau mál þar sem talið er að Ísland kunni að hafa sérstaka hagsmuni.

Meðal hagsmunamála á forgangslistanum sem skipta máli fyrir íslenska orku- og veitugeiranum má nefna aðgerðaáætlun ESB um jarðvarma, reglugerðir um rafeldsneyti, orkugerðir ESB, stefnuáætlun ESB um viðnámsþol vatns og tilskipun ESB um hreinsun skólps frá þéttbýli.

Sjá fréttatilkynningu íslenskra stjórnvalda þar sem finna má hlekk á forgangslistann í heild sinni.

Stuðningur á Evrópuþinginu við aukna nýtingu jarðhita

Þingmenn á Evrópuþinginu lýstu eindregnum stuðningi við stóraukna nýtingu jarðhita í umræðum í dag 16. október. Þeir sögðu að þessi endurnýjanlega orkulind væri mjög vannýtt í álfunni en ryðja þyrfti hindrunum úr vegi til að efla vinnslu á jarðhita til húshitunar og fleiri nota. Einn þingmaður benti á Ísland sem dæmi um land þar sem hægt væri að hafa fjárhagslegan hagnað af jarðhitanýtingu. Umræðan var á vegum orkunefndar Evrópuþingsins.

Þingmenn sem tóku til máls sögðu að hægt væri að finna jarðhita og nýta hann víða í Evrópu ekki síst þegar borað er dýpra þar sem hitinn er meiri. Lághitinn væri auðvitað nýtanlegur og varmadælur bar einnig á góma. Mikilvægt væri að efla rannsóknir og kortlagningu jarðhita, skýra og bæta ferli leyfisveitinga og tryggja að nærsamfélagið væri með í ráðum þegar ráðist væri í boranir og vinnslu.

Í umræðunni kom líka fram að hægt væri að auka orkuöryggi og stórminnka notkun á gasi til hitunar og kælingar innan Evrópusambandsins. ESB hefur einmitt sett sér það markmið að hætta alfarið að kaupa gas af Rússlandi fyrir lok ársins 2027. Margir þingmanna bentu á mikilvægi þess að tryggja fjármögnun til jarðhitaverkefna þar sem upphafskostnaður væri gjarnan töluverður, áhætta fyrir hendi og ákveðin óvissa um árangur. Uppskeran gæti þó að sama skapi verið mikil.

Ísland hefur áratugum saman verið í fremstu röð á heimsvísu í nýtingu jarðhita til húshitunar og raforkuframleiðslu. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins er einnig að undirbúa aðgerðaáætlun um eflingu jarðvarma sem birt verður snemma á næsta ári.  Hún er hluti af víðtækari stefnu um hitun og kælingu. Samorka senti inn umsögn í samráðsgátt ESB vegna þeirra stefnumótunar og benti þar m.a. á forystuhlutverk Íslands í jarðhitanýtingu.

Evrópuþingmenn binda greinilega vonir við aðgerðaáætlunina og spurðu fulltrúa framkvæmdastjórnarinnar á nefndarfundinum um helstu áherslur í henni. Þau svör fengust að samráð vegna vinnslu áætlunarinnar væri í fullum gangi og athyglin beindist einmitt að leyfisveitingum og fjármögnun auk þess sem tekið yrði mið af jarðhitaverkefnum í Evrópu sem gengið hafa vel.

Landsvirkjun og Orka náttúrunnar sendu einnig inn umsagnir í samráðsgáttina ásamt íslenskum stjórnvöldum. Vonir eru bundnar við að þær upplýsingar, dæmi um verkefni og almenn sjónarmið gagnist sérfræðingum framkvæmdastjórnarinnar sem voru líka þátttakendur í pallborðsumræðum á Our Climate Future-ráðstefnunni í Brussel um nýtingu jarðhita, þriðjudaginn 14. október s.l.

Með fulltrúum framkvæmdastjórnarinnar í pallborði voru stjórnendur íslenskra orkufyrirtækja sem eru í forystu í nýtingu jarðhita – Landsvirkjunar, Orku náttúrunnar og HS Orku auk stjórnarformanns Samorku, Sólrúnar Kristjánsdóttur.

Orkumálastjóri ESB, Dan Jörgensen sagði í opnunarræðu ráðstefnunnar að Ísland vísaði veginn í nýtingu jarðhita og möguleikarnir væru miklir á þessu sviði. Jóhann Páll Jóhannsson, umhverfis- orku og loftslagsráðherra, sagði að Ísland væri tilbúið til samstarfs með því að deila reynslu og þekkingu á nýtingu  jarðhita. Stefán Haukur Jóhannesson, sendiherra bauð gesti velkomna og deildi m.a. með fundargestum frásögn af hraunhitaveitunni í heimabæ sínum Vestmannaeyjum.

Sjá hér að neðan upptöku af umræðum Evrópuþingmanna um jarðhita, 16. október. Umræðan stendur í um 50 mínútur og byrjar ca. 35 mínútur inn í upptökuna:

Committee on Industry, Research and Energy Ordinary meeting – Multimedia Centre: Stuðningur á Evrópuþinginu við aukna nýtingu jarðhita

Hér er einnig hægt að skoða umsagnir sem Samorka, Landsvirkjun, Orka náttúrunnar og íslensk stjórnvöld sendu inn í samráðsgátt ESB vegna stefnu um hitun og kælingu – þ.á.m. jarðhita:

https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14818-Energy-Heating-and-Cooling-Strategy/feedback_en?p_id=20290: Stuðningur á Evrópuþinginu við aukna nýtingu jarðhita

Opnun Brussel-skrifstofu formlega fagnað

Samorka fagnaði opnun skrifstofu sinnar í Brussel með því að bjóða til móttöku á Norrænu orkuskrifstofunni þar sem starfsmaður Samorku hefur aðsetur.

Í móttökunni voru samankomnir fulltrúar íslenskra orku- og veitufyrirtækja en einnig fulltrúar systursamtaka Samorku á hinum Norðurlöndunum og fleiri.  Finnur Beck framkvæmdastjóri Samorku, Sólrún Kristjánsdóttir stjórnarformaður og Stefán Haukur Jóhannesson sendiherra fluttu ávörp og lögðu áherslu á mikilvægt þess að stíga þetta skref til að hafa áhrif á stefnumótun Evrópusambandsins og gæta íslenskra hagsmuna. 

Löggjöf og regluverk sem upprunin er hjá ESB mótar starfsumhverfi íslenskra orku- og veitufyrirtækja því hún er að stórum hluta tekin upp íslenska löggjöf í gegnum samninginn um Evrópska efnahagssvæðið. Samorka leggur því ríka áherslu á að að vakta vel þessa hröðu þróun, skilja hana og miðla til aðildarfyrirtækja.

Það er líka mikilvægt að koma sjónarmiðum orku- og veitugeirans á framfæri, t.d. um að efla nýtingu jarðhita á evrópska vísu. Ísland er í forystu á því sviði með áratuga reynslu og þekkingu í að nýta þennan orkugjafa til húshitunar og raforkuframleiðslu.  

Öflugt jarðhitaþing í Zürich

Fulltrúi Samorku tók þátt í Evrópska Jarðhitaþinginu, European Geothermal Congress, sem haldið var Zürich í Sviss frá 6.- 10. október. Þátttakendur voru hátt í 1200 talsins frá yfir 40 löndum. Á þingið mætti öflugur hópur frá Íslandi, yfir 20 fulltrúar orku-, tækni- og ráðgjafarfyrirtækja, háskóla og fleiri til að segja frá því sem við höfum fram að færa og til að læra af öðrum þátttakendum.

Þrír af fjölmörgum fulltrúum frá Íslandi á ráðstefnunni.

„Ísland hefur áratugum saman verið í fremstu röð á heimsvísu í nýtingu jarðhita til húshitunar og raforkuframleiðslu og lét svo sannarlega til sín taka hér,“ sagði Sveinn Helgason, verkefnastjóri erlends samstarfs hjá Samorku, sem sat ráðstefnuna. „Það er mikilvægt til að efla enn frekar nýtingu þessarar endurnýjanlegu orkulindar á alþjóðavísu og metnaðurinn er fyrir hendi víða um heim. Þannig er Evrópusambandið t.d. að undirbúa sérstaka aðgerðaáætlun um eflingu jarðvarma sem birt verður snemma á næsta ári. Samorka senti inn umsögn í samráðsgátt ESB vegna þeirra stefnumótunar og benti þar m.a. á forystuhlutverk Íslands á þessu sviði.“

European Geothermal Energy Council – Evrópsku jarðhitasamtökin – héldu ráðstefnuna og á  aðalfundi samtakanna var tilkynnt um nýja stjórn þar sem Miklos Antics er forseti.  Það var athyglisvert að svissnesku gestgjafarnir ætla sér stóra hluti í jarðhita og í vettvangsferð síðasta dag þingsins kom glögglega í ljós hversu rannsóknir og vísindi gegna þar mikilvægu hlutverki. Næsta Evrópska jarðhitaþingið verður haldið í Búdapest í Ungverjalandi árið 2028.

Ný stjórn EGEC – Evrópsku jarðhitasamtakanna.

Sveinn tók nokkra íslenska þátttakendur tali á ráðstefnunni og má hlusta á það í spilaranum hér fyrir neðan.

Podcast: Play in new window | Download (Duration: 19:07 — 14.3MB)

Subscribe: Apple Podcasts | Spotify | Android | RSS | More

Orku- og veitugeirinn gæti þurft að undirbúa sig fyrir ný viðmið um öryggi 

Árlegur fundur og námsstefna borgaralegra yfirvalda almannavarna á Norðurlöndunum fór fram dagana 10. – 12.  september í Kuopio í Finnlandi. Fundinn sóttu yfirmenn og starfsmenn viðkomandi stofnana ásamt stjórnendum ýmissa samfélagslegra stofnana og lykilfólki úr atvinnulífi á Norðurlöndum.  Samorku var sérstaklega boðið til fundarins og Finnur Beck, framkvæmdastjóri sótti hann.  

„Það er augljóst að Norðurlöndin leggja nú um mundir mikla áherslu á viðbúnað og viðnámsþrótt sinna samfélaga gagnvart hvers konar áföllum“ segir Finnur. „Meðal umfjöllunarefna var staða Norðurlandanna í núverandi öryggissamhengi Evrópu, uppbygging viðbúnaðar og samfélagslegur viðnámsþróttur sem hryggjarstykki í allsherjaröryggi.“  

„Það er rík hefð fyrir miklu öryggi, bæði fyrir starfsmenn og tryggan rekstur í orku- og veitugeiranum. Undirbúningur og framkvæmd þess er hins vegar stöðugt til endurskoðunar og tekur mið af aðstæðum hverju sinni. Orku- og veitugeirinn gæti þurft að undirbúa sig fyrir ný viðmið um öryggi.“  

Hreint vatn er ekki heppni

Podcast: Play in new window | Download (Duration: 30:42 — 28.0MB)

Subscribe: Apple Podcasts | Spotify | Android | RSS | More

Mikilvægt er að standa vörð um neysluvatnið okkar því það er okkar mikilvægasta auðlind. Í nútímasamfélagi verður það sífellt flóknara verkefni.

Hrefna Hallgrímsdóttir, forstöðumanneskja vatnsmiðla hjá Veitum, ræðir við Lovísu Árnadóttur um vatnsveituna á höfuðborgarsvæðinu og minnir okkur rækilega á að hreint vatn er ekki heppni.

Þátturinn kemur út 2. október, á afmælisdegi vatnsveitu í Reykjavík. Þennan dag árið 1909 var vatnsleiðsla frá Gvendarbrunnum fyrst tekin í notkun.

Hrefna Hallgrímsdóttir er gestur Lovísu Árnadóttur í þættinum.

Samorka sækir evrópskt jarðhitaþing í Sviss

Fulltrúi Samorku sækir Evrópska jarðhitaþingið – European Geothermal Congress – sem fram fer í Zurich í Sviss frá 6.-10. október n.k. Samtök jarðhitageirans í álfunni – European Geothermal Energy Council (EGEC) skipuleggja þingið sem búast má við að yfir 1200 manns sæki. 

Þátttakendur koma úr röðum stjórnenda og sérfræðinga fyrirtækja í þessum geira, úr hópi þeirra sem móta stefnu og setja reglur um nýtingu jarðhita, vísindafólk og aðrir haghafar. Ráðstefnugestir koma ekki aðeins frá Evrópu heldur einnig víðar að úr heiminum. Samorka er meðlimur í EGEC og með ráðningu starfsmanns með aðsetur í Brussel hefur verið lögð enn frekari áhersla á að efla þátttöku í starfi samtakanna. Ísland er í fremstu röð í heiminum í nýtingu og vinnslu jarðhita til húshitunar, orkuframleiðslu og annarra nota. Mikil tækifæri eru fyrir íslensk fyrirtæki vegna vaxandi áhuga á jarðvarmanýtingu í Evrópu. Aðild að EGEC skiptir líka máli nú þegar Evrópusambandið undirbýr t.d. aðgerðaáætlun um  eflingu jarðvarma. Hún á að líta dagsins ljós snemma á næsta ári framkvæmdastjórn ESB hefur opnað almenna samráðsgátt vegna málsins. 

Nýting jarðhita verður líka í sviðsljósinu þegar Our Climate Future ráðstefnan verður haldin í Brussel þann 14. október n.k.  Þar koma saman fulltrúar íslenskra stjórnvalda, Evrópusambandsins og síðast en ekki síst öflugur hópur fólks úr íslenska jarðhitageiranum til að ræða hvernig þessi græna orkulind getur hraðað orkuskiptum, aukið samkeppnishæfni Evrópu,  stuðlað að því að tryggja orkuöryggi álfunnar og síðast en ekki síst að loftslagsmarkmið náist. 

Fulltrúar íslenskra fráveitna á NORDIWA 2025

Dagana 23. til 25. september fór fram norræna fráveituráðstefnan, NORDIWA 2025, í Osló. Voru þar haldnar hátt í 50 mál- og verkefnastofur sem innihéldu yfir tvö hundruð erindi.

Erindin beindust mörg hver að fyrirhugaðri innleiðingu fráveitutilskipunar Evrópusambandsins og þeirra tæknilegu útfærslum sem þarf að leysa úr til að uppfylla skilyrði hennar. Við er búist að stíga þurfi stór skref í greiningu og mælingum á PFAS og öðrum örmegnunarefnum og taka upp nákvæmari hreinsunaraðgerðir þegar hún hefur verið innleidd til fulls. Erindi um spálíkön fyrir hinar ýmsu tegundir mengunar voru áberandi auk erinda um hönnun hreinsunarmannvirkja sem geta staðist kröfur fjórða stigs hreinsunar. Fyrir aðildalönd Evrópusambandsins hefst innleiðing hennar seinni hluta ársins 2027 og eru fráveituaðilar, ráðgjafar og verktakar nú á fullri ferð með að finna bestu mögulegu leiðir til að standast þessar auknu kröfur.  

Einnig voru mörg erindi um tækifæri til verðmætasköpunar út fráveitum, t.a.m. lífgas-, áburðar- og lífkolaframleiðsla.  

Á ráðstefnuna mætti tíu manna hópur frá aðildafélögum Samorku og var einuhugur í hópnum að ráðstefnunni lokinni að heimsóknin hefði verið afar gagnleg enda verkefnin framundan stór.