Fréttir

Fréttablaðsgrein Gústafs Adolfs Skúlasonar:

Sífellt flóknara starfsumhverfi

Regluverk orkunýtingar er óhemju flókið, sem og starfsumhverfi orku- og veitufyrirtækja almennt. Nefna má dæmi um að ein og sama framkvæmdin hafi þurft að fara yfir tuttugu sinnum til umsagnar hjá sömu opinberu aðilunum. Hér gefur að líta einfaldaða mynd af regluverki orkuöflunar, sem verkfræðistofan Efla vann fyrir Samorku fyrir þremur árum síðan. Síðan þá hafa ýmsar breytingar orðið sem síst einfalda þetta ferli eða rekstur þessara fyrirtækja. Samorka, Samtök atvinnulífsins, Jarðhitafélag Íslands og stýrihópur ríkisstjórnarinnar um mótun heildstæðrar orkustefnu eru dæmi um aðila sem mælt hafa með einföldun þessa regluverks, með aukna skilvirkni að leiðarljósi. Ekkert lát er hins vegar á lagafrumvörpum – stjórnarfrumvörpum – sem enn flækja þetta ferli og/eða starfsumhverfi orku- og veitufyrirtækjanna almennt. Ef einungis er horft til núverandi þings má nefna eftirtalin dæmi:

• Frumvarp forsætisráðherra til breytinga á upplýsingalögum, þar sem fyrirtæki í opinberri eigu að 75% hluta eða meira eru sett undir upplýsingalög, nema að fenginni undanþágu ráðherra. Vandséð er hvernig fyrirtæki í raforkuframleiðslu og -sölu, samkeppnisstarfsemi að lögum, geta lotið ákvæðum upplýsingalaga, nema með gríðarlegum tilkostnaði og óhagræði.
   
• Frumvarp iðnaðarráðherra um verndar- og nýtingaráætlun vegna virkjunar fallvatna og háhitasvæða, þar sem í raun er gerð sú eftirábreyting á vinnu við gerð rammaáætlunar að öll svæði sem hlotið hafa einhvers konar friðlýsingu eru undanskilin, nema heimildar til orkuvinnslu sé sérstaklega getið í friðlýsingarskilmálum. Enginn veit hvað þetta ákvæði þýðir í raun, enda friðlýsingarskilmálar gríðarlega misjafnir, utan að þetta mun fyrirfram útiloka fjölda álitlegra virkjanakosta, þar með talið að minnsta kosti þriðjung alls virkjanlegs háhita sem enn er ónýttur í landinu.
   
• Frumvarp iðnaðarráðherra um vatnalög og rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, þar sem lögð er til veruleg stytting leyfilegs leigutíma orkuauðlinda í eigu opinberra aðila. Slík stytting myndi leiða til hærri ávöxtunarkröfu samfara styttri afskriftatíma og með tímanum til hærra orkuverðs á Íslandi, til heimila, fyrirtækja og stofnana.
   
• Frumvarp iðnaðarráðherra til breytinga á vatnalögum, þar sem lagt er til nýtt ákvæði um tilkynningaskyldu allra framkvæmda sem tengjast vatni og vatnafari, að því er virðist einnig minniháttar viðhaldsframkvæmda sem vel rúmast innan þegar útgefinna framkvæmdaleyfa.
   
• Frumvarp umhverfisráðherra um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála, þar sem kæruaðild er opnuð öllum hvað varðar ákvarðanir um matsskyldu framkvæmda, sameiginlegt mat á umhverfisáhrifum og leyfisveitingar matsskyldra framkvæmda. Þarna skal lögð til hliðar krafan um málsaðild kærenda líkt og finna má í stjórnsýslulögum og víðar, þvert gegn áliti réttarfarsnefndar. Ekkert hinna Norðurlandanna hefur enda kosið að fara þessa leið sem leitt getur til algerrar holskeflu kærumála sem gætu nær lamað umrædda úrskurðarnefnd, ef marka má afgreiðslutíma forvera hennar, og sett þannig framkvæmdir í algert uppnám. Tekið skal fram að almenningi gefast ítrekuð færi á gerð athugasemda við umrædd mál fyrr í ferlinu.
   
• Þá hefur umhverfisráðuneytið kynnt drög að frumvarpi til breytinga á náttúruverndarlögum þar sem lögð er til veruleg fjölgun þeirra tegunda náttúrufyrirbæra sem njóta skuli sérstakrar verndar. Ennfremur er þar lagt til að orðalagið um að forðast skuli röskun víki fyrir orðalagi um að óheimilt sé að raska slíkum fyrirbærum nema brýna nauðsyn beri til. Brýn nauðsyn er afar stíf krafa þegar heimila á framkvæmdir, eða hafna þeim.

Verulegt áhyggjuefni
Vissulega má ýmislegt gott segja um sum þessara mála og eðli málsins samkvæmt eru þau öll vanreifuð hér í svo stuttri samantekt. Eftir stendur þó að nær stöðugur straumur stjórnarfrumvarpa sem flækja starfsumhverfi orku- og veitufyrirtækja er verulegt áhyggjuefni. Orkunýting og rekstur orku- og veitufyrirtækja verða sífellt flóknari, þyngri í vöfum og kostnaðarsamari. Afleiðingarnar eru meðal annars sífellt lengri framkvæmdatími, sífellt aukin óvissa um afhendingartíma og sífellt aukinn kostnaður – sem aftur leiðir óhjákvæmilega til hærri verða til neytenda.

—————-
Greinin birtist í eilítið styttri útgáfu í Fréttablaðinu, en í fullri lengd (þ.e. með skýringarmynd og tilvísun í hana) á Vísi.is.

Fróðleg erindi voru flutt á vorfundi Jarðhitafélags Íslands, þar sem iðnaðarráðherra boðaði m.a. að einfalda mætti regluverk orkunýtingar, forstöðumaður Auðlindaréttarstofnunar HR benti á skort á lagaheimildum íþyngjandi stjórnvaldsákvarðana og forstjóri HS Orku gaf stefnu stjórnvalda falleinkunn – út frá sjónarmiði orkunýtingar. Sjá nánar á vefsíðu Jarðhitafélagsins.

Ársfundur Landsvirkjunar verður haldinn á Grand Hótel Reykjavík föstudaginn 15. apríl undir yfirskriftinni Arður í orku framtíðar. Fundurinn hefst kl. 14 og eru allir velkomnir. Sjá nánar á vef Landsvirkjunar.

Vorfundur Jarðhitafélags Íslands verður haldinn þriðjudaginn 12. apríl í húsakynnum Orkuveitu Reykjavíkur að Bæjarhálsi 1 og hefst kl. 14:00. Yfirskrift fundarins er Stendur jarðhitinn í stjórnkerfinu? Katrín Júlíusdóttir iðnaðarráðherra ávarpar fundinn og erindi flytja þau Kristín Haraldsdóttir forstöðumaður Auðlindaréttarstofnunar HR og Júlíus J. Jónsson forstjóri HS Orku. Gunnar Tryggvason úr stýrihóp um mótun heildstæðrar orkustefnu og Svanfríður Jónasdóttir formaður verkefnisstjórnar rammaáætlunar taka þátt í pallborðsumræðum. Sjá nánar á vefsíðu Jarðhitafélagsins.

Reglugerð nr. 401/2005 um vatnsveitur sveitarfélaga hefur verið breytt á þá leið að við 23. gr. um tengingu heimæðar bætist (á eftir Tenging vatnslagna við vatnsveitukerfi skal gerð í samræmi við tengiskilmála viðkomandi veitu): eða sameiginlega tengiskilmála Samorku, samtaka orku- og veitufyrirtækja, fyrir vatnsveitur. Sjá tilkynningu innanríkisráðuneytis hér.

Tæknilega tengiskilmála vatnsveitna má nálgast hér á vef Samorku, þ.e. 1. kaflann (skilmálana sjálfa). Verið er að leggja lokahönd á 2. kafla, tengi- og kerfismyndir, en 3. kafli, leiðbeiningar, er væntanlegur síðar.

Miðvikudaginn 23. mars, kl 12:15, verður haldinn opinn fundur á vegum Lagastofnunar Háskóla Íslands þar sem fjallað verður um tilskipun 2009/72/EB um sameiginlegar reglur um innri markað ESB fyrir raforku, sem kom til framkvæmda innan ESB nú í byrjun mars. Einnig verður fjallað um samkeppnisreglur ESB og íslenska löggjöf á þessu sviði. Samorka hefur styrkt rannsóknarstöðu við Lagastofnun til að rannsaka raforkulöggjöf ESB og Íslands. Fundurinn verður haldinn í stofu 101 í Lögbergi. Sjá nánar á vefsíðu Lagastofnunar.

Hellisheiðarvirkjun hefur aftur verið opnuð fyrir gesti og er það fyrirtækið Orkusýn sem sér um móttöku gesta. Virkjunin, með tilheyrandi margmiðlunarsýningu og leiðsögn, er opin kl. 9-17 alla virka daga. Sjá nánar á vefsíðu Orkusýnar.

Á fyrsta fundi stjórnar Samorku eftir aðalfund var Júlíus J. Jónsson kjörinn varaformaður, Páll Pálsson kjörinn gjaldkeri og Þórður Guðmundsson kjörinn ritari stjórnar. Skipan stjórnar má sjá hér á vef Samorku.

Árni Sigfússon, bæjarstjóri Reykjanesbæjar og stjórnarformaður HS Veitna, fjallaði um hlutverk veitufyrirtækja – þjónustu, arðsemi og afkomu – í erindi á aðalfundi Samorku. Í erindi sínu rakti Árni m.a. þær miklu breytingar sem orðið hafa á eignarhaldi HS Veitna, áður Hitaveitu Suðurnesja, á undanförnum árum, en nokkur sveitarfélög seldu sinn hlut í fyrirtækinu til Geysis Green Energy á mjög hagstæðu verði. HS Veitur þjónusta hins vegar enn umrædd sveitarfélög, ýmist með heitt vatn, kalt vatn og/eða raforkudreifingu (svo sem Grindavíkurbæ, Árborg, Vestmannaeyjar, Sandgerðisbæ, Garð og Voga) þótt eignarhaldið nú sé nær alfarið bundið við Reykjanesbæ, Hafnarfjörð og Orkuveitu Reykjavíkur. Árni benti á að sum þessara sveitarfélaga stæðu nú mjög vel skv. hefðbundnum mælikvörðum ríkisins á fjárhagsstöðu sveitarfélaga, á meðan Reykjanesbær og Hafnarfjörður stæðu verr á þeim mælikvörðum en hefðu ásamt Orkuveitu Reykjavíkur rúma 16 milljarða króna bundna í rekstri HS Veitna.

Að mati Árna getur „núllrekstur“ á veitufyrirtækjum gagnast eigendum veitna og íbúum veitusvæða, þegar eignarhaldið og dreifiveitusvæðið fara saman. Greiddur arður geri það raunar líka, enda sé honum þá varið til annarra verkefna í viðkomandi sveitarfélögum. Í þeim tilvikum þegar eignarhald og dreifiveitusvæði fara ekki saman sagði Árni hins vegar rökrétt fyrir eigendur að setja veitufyrirtækjunum viðunandi arðsemiskröfu. Greiddur arður nýtist þá eigendum og íbúum viðkomandi sveitarfélaga, sem bundið hafa sína fjármuni í rekstri veitufyrirtækjanna, en ekki íbúum sem veitufyrirtækið þjónar utan eigendasvæðanna. Árni sagði það beinlínis ósanngjarnt ef einhver ætlaðist til þess að þau sveitarfélög sem hefðu sína fjármuni bundna í veiturekstri gerðu ekki kröfu um eðlilega arðsemi af rekstrinum, þótt þau þjónustuðu önnur sveitarfélög sem selt hefðu sína hluti í veitufyrirtækjunum góðu verði og gætu ráðstafað þeim fjármunum í annað eða haft af þeim vaxtatekjur. Hann sagði núverandi arðsemiskröfu HS Veitna vera 14,2% á bókfært eigið fé fyrirtækisins.

Sjá erindi Árna Sigfússonar (glærur).

Ögmundur Jónasson innanríkisráðherra fjallaði um vatnsveitur og vatnsauðlindina á aðalfundi Samorku. Hann sagði brýnt að almennar veitustofnanir ynnu með almannahagsmuni í huga en ekki gróðasjónarmið og sagði hann Íslendinga eiga að beita sér fyrir þróun í þá átt í samstarfi þjóða. Hann sagði margt gott hafa verið unnið á vegum Samorku undanfarin ár og að sem Íslendingur og þjóðfélagsþegn vildi hann sjá að fyrirtækin hefðu almannahag að leiðarljósi og að horfa yrði á þessa auðlind út frá sjónarhorni samfélagshagsmuna einvörðungu en ekki út frá sjónarhorni markaðsafla. Sjá nánar á vef innanríkisráðuneytisins.