Fréttir

„Komandi vetur verður landsmönnum mjög erfiður efnahagslega og því er brýnt að hefja nú þegar þær aðgerðir sem kveðið er á um í stöðugleikasáttmála aðila vinnumarkaðarins, ríkisvaldsins og sveitarfélaga frá því í sumar. Í aðdraganda samkomulagsins var sett fram sú sameiginlega sýn að skapa 15.000 störf  fram til ársins 2013 en sá árangur næst ekki nema hagvöxtur verði óvenju mikill, eða 4-4,5% á hverju ári. Til að hagvöxtur hefjist á ný liggja fjárfestingar í orkugeiranum og tengdum iðju- og gagnaverum beinast við.“ Þetta segir Hannes G. Sigurðsson, aðstoðarframkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, m.a. í leiðara fréttabréfs samtakanna.“ Sjá nánar á vef Samtaka atvinnulífsins. 

Ágæt arðsemi af orkusölu

Áherslan fremur á lág verð í ýmissi veitustarfsemi
Fullyrt að arðsemin sé mest af stóriðjusölu
og lykill að lágu raforkuverði undanfarinna ára

Arðsemi af raforkusölu hefur verið ágæt hér á landi, skv. samantekt Melland Partners að beiðni Landsvirkjunar, og ef horft er til arðsemi af rekstri Nesjavallavirkjunar Orkuveitu Reykjavíkur. Meðalarðsemi eigin fjár Landsvirkjunar var 17,2% árin 2003 til 2007, sem er mun hærra en gerist í Bandaríkjunum og Evrópu, ef marka má nýlega áfangaskýrslu Sjónarrandar ehf. fyrir fjármálaráðuneytið. Svipað má segja ef horft er á arðsemi heildarfjármagns Nesjavallavirkjunar Orkuveitu Reykjavíkur, sem er um 14%, en arðsemi bandarískra orkufyrirtækja var á þessum tíma að jafnaði um 10% og evrópskra um 13%. Þá segir HS Orka óhætt að fullyrða að arðsemi fyrirtækisins af orkusölu til stóriðju hafi verið nokkuð meiri en af annarri starfsemi fyrirtækisins og hafi jafnframt verið lykillinn að lágu raforkuverði undanfarinna ára. Almenn arðsemi íslenskra veitufyrirtækja er hins vegar ekki há, en fyrirtækin eru flest alfarið í eigu opinberra aðila og áherslan hefur gjarnan verið á lág verð og öfluga þjónustu hita-, vatns-, fráveitna, fremur en háa arðsemi fjármagns. Sama virðist raunar gilda um sölu á raforku til almennings, en hún er t.d. um fimmfalt dýrari í Kaupmannahöfn en í Reykjavík.

Fráleitar ályktanir Sjónarrandar
Á dögunum skilaði Sjónarrönd ehf. áfangaskýrslu um arðsemi af raforkusölu til stóriðju, sem unnin var fyrir fjármálaráðuneytið. Þar eru meðal annars dregnar ályktanir um lága arðsemi af orkusölu til stóriðju með því að horfa til arðsemi af rekstri veitufyrirtækja, sem er algerlega fráleit nálgun. Jafn fráleitt er að bera síðan saman almenna arðsemi íslenskra orkufyrirtækja (sem mörg eru jafnframt í ýmis konar veiturekstri) við arðsemi orkufyrirtækja sem skráð eru á hlutabréfamarkaði í Evrópu og Bandaríkjunum. Í áfangaskýrslu Sjónarrandar er notast við rangar tölur, mismunandi uppgjörsaðferðum blandað saman, ólík tímabil borin saman, rangar ályktanir dregnar, gjörólík fyrirtæki borin saman sem væru þau sambærileg og almennt séð óhemju langt seilst í leit að einhverjum neikvæðum hliðum á orkusölu til stóriðju. Samorka vonar að betur verði vandað til verka við endanlegan frágang skýrslunnar.

Sjá athugasemdir Samorku við skýrsludrög Sjónarrandar.

          Sjá athugasemdir frá Melland Partners, unnar að beiðni Landsvirkjunar

          Sjá athugasemdir Orkuveitu Reykjavíkur

          Sjá athugasemdir HS Orku

Trúnaður ríkir um orkuverð í samningum við ýmis fyrirtæki og stofnanir hér á landi, fyrirtæki í stóriðju þar með talin, en framleiðsla og sala á raforku eru samkeppnissvið. Íslenskir orkusalar hafa aðspurðir sagt orkuverð til stóriðju hérlendis vera nálægt meðallagi þess verðs sem slík fyrirtæki greiða á heimsvísu. Í nýrri skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands um áhrif stóriðjuframkvæmda á íslenskt efnahagslíf, sem unnin er fyrir iðnaðarráðuneytið, er m.a. komið inn á þetta mál. Í skýrslunni segir meðal annars (bls. 16): „Raforkuverð til álvera á Íslandi er bundið í langtímasamningum og er það verð ekki gert opinbert. Út frá ársreikningum Landsvirkjunar má þó ætla að það hafi hin síðustu ár verið á bilinu 25-28 US mill á kWst. Til samanburðar má nefna að samkvæmt World Bureau of Metal Statistics var meðalverð í heiminum árið 2007 27 US mill á kWst. Verð hér virðist því vera á sama bili og annars staðar að jafnaði.“

Samorka hefur engar frekari upplýsingar um raforkuverð til stóriðju og getur því ekki staðfest þessa ályktun Hagfræðistofnunar. Hins vegar er ástæða til að vekja athygli á þessari niðurstöðu stofnunarinnar þar sem því er iðulega haldið fram að orkuverð til stóriðju sé með lægsta móti hérlendis.

Ódýr orka til heimila hérlendis
Um 80% raforkunnar hér á landi fara til stóriðju. Raforkuverð til heimila og almenns atvinnurekstrar er mun lægra hérlendis en í flestum okkar nágrannalöndum, eins og Samorka hefur ítrekað vakið athygli á (sjá t.d. þessa frétt). Þannig kostar meðalheimilisnotkun á rafmagni í Reykjavík einungis um fjórðung af því sem hún kostar í Kaupmannahöfn. Ennfremur hefur almennt raforkuverð árum saman farið lækkandi hér á landi, að teknu tilliti til þróunar vísitölu verðlags, samhliða aukinni raforkusölu til stóriðju (sjá samantekt frá síðasta aðalfundi Samorku hér). Þrátt fyrir að allt þetta liggi fyrir vilja sumir halda því fram að almenningur sé að niðurgreiða raforkuna til stóriðjunnar. Vandséð er hvernig það ætti að geta staðist, í ljósi framangreindra atriða.

Morgunblaðsgrein Gústafs Adolfs Skúlasonar:

Á dögunum voru kynnt drög að skýrslu sem unnið er að fyrir fjármálaráðuneytið, þar sem fjallað er um arðsemi af orkusölu til stóriðjufyrirtækja. Drögin voru kynnt í aðdraganda verslunarmannahelgar, nánast í skjóli hásumarleyfistímans, en þeim hafði þó verið skilað til ráðuneytisins í maí. Ekkert samband var haft við orku- né stóriðjufyrirtæki við gerð skýrsludraganna. Hér er ekki ætlunin að ræða efnislega um innihald skýrslunnar, það hefur þegar verið gert að hluta á öðrum vettvangi og verður gert nánar síðar, enda af nógu að taka. En það sem vekur ekki síst athygli er mönnun vinnunnar.

Afrek í takmörkun á trúverðugleika
Á Íslandi – líkt og sjálfsagt víðast hvar – tekur fjöldi hagfræðinga virkan þátt í opinberri umræðu um efnahagsmál. Segja má að í stórum hópi all kunnra hagfræðinga hérlendis séu um fimm til sex manns sem (mis)ítrekað hafa lýst verulegum efasemdum um arðsemi orkusölu til stóriðju. Að skýrslunni sem fjármálaráðuneytið bað um hafa komið heilir fjórir hagfræðingar, sem hlýtur að teljast all vel í lagt með svona vinnu. Sérstaka athygli vekur hins vegar að allir fjórir koma þeir úr fyrrnefndum fimm til sex manna hópi annars stórs mengis þjóðþekktra hagfræðinga. Þetta verður að teljast alveg sérstakt afrek í takmörkun á trúverðugleika. Allir hafa þessir fjórir skýrsluhöfundar áður ítrekað dregið sambærilegar ályktanir, í mis ítarlegum skrifum og erindum, og kynntar voru á dögunum í annars lítt frágengnum skýrsludrögum. Frá upphafi lá þar með algerlega ljóst fyrir hverjar þeirra helstu niðurstöður yrðu og því vandséð hví ákveðið var að ráðstafa opinberum fjármunum til þessarar vinnu. Verður kannski næst ákveðið að láta vinna skýrslu um kosti og galla loftrýmisgæslu á vegum NATO í íslenskri lofthelgi, og leitað til Samtaka hernaðarandstæðinga um gerð hennar? Er þetta það sem átt er við með hugtakinu „nýja Ísland“ í frösum opinberrar umræðu?

Skýrslan í heild er vistuð á heimasíðu fjármálaráðuneytis og má nálgast á slóðinni: http://www.fjarmalaraduneyti.is/frettir/frettatilkynningar/frettatilkynningar/nr/12348

Dagana 8. og 9. september stendur norræna ráðherranefndin fyrir ráðstefnu og sölusýningu þar sem fjallað verður um markaðslausnir vegna hlýnunar loftslags. Fjallað verður um hlut endurnýjanlegrar orku, orkunýtingu, viðskipti með losunarkvóta, leiðir til að minnka losun í samgöngum og margt fleira, auk þess sem fjöldi fyrirtækja kynnir vörur sínar og þjónustu á þessu sviði. Erindi á ráðstefnunni flytja m.a. yfirmaður orkumála í framkvæmdastjórn ESB, framkvæmdastjóri Umhverfisstofnunar Evrópu, forstjórar Vattenfall, DONG og Danfoss, framkvæmdastjóri World Wildlife Fund, loftslags- og orkumálaráðherra Danmerkur og fjöldi annarra.

Sjá nánari upplýsingar hér á vefsíðu ráðstefnunnar.

Í Bændablaðinu sem út kom 14. maí s.l. er grein um fósturdauða í ám og gemlingum, eftir Gunnar Björnsson bónda og fósturtalningamann í Sandfellshaga í Öxarfirði. Greinin fjallar á greinagóðan hátt um þetta mikla vandamál íslensks sauðfjárbúskapar og er athyglisverð.

Eftir afar fróðlega lýsingu á  fósturtalningu og fósturdauða er í greininni grafist fyrir um ástæður vandans.  Þar er komist að þeirri niðurstöðu að orsakanna sé helst að leita hjá framleiðendum rafmagns og dreifiveitum. Í umfjölluninni um rafmagnið í greininni er farið slíkum orðum um þennan meinta orsakavald, að fullkominni rýrð er kastað á trúverðuleika greinarinnar í heild og er það miður. Skilja má greinina svo að rafmagnið sé stórkostlega gölluð vara og að þeir sem beri ábyrgð á framleiðslu rafmagnsins, dreifingu, flutningi og sölu þess séu lítt viðræðuhæfir um gæði þessarar vöru. Þá er einnig lítið gert úr starfssemi þeirra eftirlitsstofnana ríkisins sem fylgjast eiga með gæðum og afhendingaröryggi rafmagnsins og fullyrt að þessir aðilar hafi ekki þann mælabúnað sem til þurfi til að fylgja málum eftir. Síðan er vitnað í hóp góðviljaðra manna sem reki fyrirtæki á þessu hátæknisviði og veiti þá þjónustu sem dugi, enda ráði þeir einir yfir mælitækjum sem dugi. Undirritaður leyfir sér ekki að gera lítið úr þekkingu téðra manna eða hæfileikum þeirra á þessu sviði, en fullyrðir þó að hjá veitufyrirtækjunum eru líka menn með þekkingu á sviði jarðtenginga, menn með reynslu og metnað til að  leggja sig fram við að vinna störf sín samkvæmt þeim reglum og þeim stöðlum sem í gildi eru hér á landi og eru þær sömu reglur sem gilda í okkar heimshluta.

Það er markmið með jarðtengingum neysluveitna að koma í veg fyrir slys og eignatjón. Þessu markmiði ná veiturnar með því að ganga frá jarðtengingum samkvæmt þeim ströngu reglum sem um slíkt gilda. Vissulega má lengi auka og bæta við jarðtengingar, þ.e. að ganga lengra en kröfur eru gerðar um. Þegar slíkt er gert, þá er mikilvægt að það sé gert af kunnáttumönnum og þess gætt sérstaklega að ekki sé hróflað við grundvallartengingum veitukerfanna, sem eru eins og áður segir til að verjast slysum og tjóni og eru framkvæmdar samkvæmt viðurkenndum vísindum. Umfjöllunin um rafsegulsviðið og þá hugsanlega hættu af völdum þess hefur á stundum farið fram á öðrum nótum en gengur og gerist um raunvísindi almennt. Sumsstaðar ræða menn um „rafmengun“ eins og í umræddri blaðagrein í Bændablaðinu, í öðrum skrifum og skýrslum hafa sést orðin rafskítur eða óþverri. Svona umfjöllun er ekki mjög trúverðug og rétt að taka fram að í umfjöllun um málefni sem fjalla um orsakir sjúkdóma manna og dýra, jafnvel líf eða dauða þeirra, þá er mikilvægt að ganga fram með hógværð og fullyrða ekki meira en hægt er að standa undir. Það er þekkt og eðlilegt að þeir sem berjast við erfiða sjúkdóma eru tilbúnir til að ganga langt í aðgerðum til að verja sig og sína við slíkar aðstæður. Því er það mikilvægt að þeir sem veita þjónustu og ráðgjöf á slíkum sviðum starfi samkvæmt bestu þekkingu hvers tíma. Þeir sem fara aðrar leiðir, leiðir sem flokkast undir tilraunastarfssemi eða ný vísindi, þurfa að gera viðkomandi aðilum glögga grein fyrir takmörkunum sínum og varast að kasta rýrð á þá  sem halda sig við hinar viðurkenndu aðferðir.

Hér eru hlekkir inn á aðrar greinar sem Samorka hefur áður birt á heimasíðu sinni:

Gtrein Sigurðar Guðmundssonar landlæknis.

Grein Gunnlaugs Björnssonar stjarneðlisfræðings

Grein í Morgunblaðinu eftir Sigurð Sigurðsson dýralækni, um lambadauða.

Grein í mbl. 15/6 2009 um niðurstöður rannsókna Sigurðar dýralæknis

Grein Gústafs Adolfs Skúlasonar í Fréttablaðinu:

Enn og aftur eru virkjanir og stóriðja talsvert í umræðunni. Nú síðast kom hingað erlendur rithöfundur með einhvers konar kenningu um að siðblindir [svo!] erlendir bankastjórar og forstjórar álfyrirtækja hafi beinlíns haft með sér samsæri um að lána Íslendingum fjármagn til virkjanaframkvæmda, í þeim tilgangi að landið færi á hausinn samhliða fjármálakreppunni svo þeir gætu eignast hér dýrmætar náttúruauðlindir. Þessir aðilar sáu sem sagt fjármálakreppuna og bankahrunið ekki bara fyrir, þeir skipulögðu það. Ofan á allt vilja þessir vondu menn græða peninga og ef það gerist þá hljóta Íslendingar, samkvæmt kenningunni, að tapa þessum sömu peningum. Þessi uppákoma er með þeim skrautlegri, en hún er ágætt tilefni til að fara í gegnum nokkur atriði.

Fyrst ber þó að nefna að sala á náttúruauðlindum til útlendinga telst nú tæplega líkleg þróun á næstu árum. Ekki er nema tæpt ár síðan Alþingi samþykkti eins konar bandorm lagaákvæða sem leggja bann við sölu á orkuauðlindum í opinberri eigu til einkaaðila. Ennfremur er, þegar þetta er ritað, unnið að því að binda sambærilegt ákvæði um allar íslenskar náttúruauðlindir í stjórnarskrá lýðveldisins. Hugsanleg stefnubreyting í þessu efni er eingöngu fræðileg vangavelta um pólitískar ákvarðanir síðar meir en hefur nákvæmlega ekkert með rekstur íslenskra orkufyrirtækja að gera.

Lítið brot af umfangi bankaþenslunnar
Þá ber að halda til haga að þótt hér hafi á undanförnum árum verið ráðist í miklar framkvæmdir, á hefðbundinn íslenskan mælikvarða, við uppbyggingu virkjana og stóriðju, þá er umfang þeirra framkvæmda einungis um 4% af útlanaþenslu bankanna á sama tíma. Þessar fjárfestingar íslenskra orkufyrirtækja og erlendra álfyrirtækja eru í dag grundvöllur að verðmætasköpun, gjaldeyristekjum og grunnþjónustu við borgarana. Hið sama verður því miður ekki sagt um mikið af þeirri þenslu sem hér varð.

Því er oft haldið fram að hér hafi verið langt gengið í nýtingu endurnýjanlegra orkulinda. Miðað við nýjasta mat Orkustofnunar hafa 40% efnahagslega hagkvæmra orkukosta í vatnsafli þegar verið virkjaðir hér á landi (fyrrverandi orkumálastjóri telur þessa tölu vera 16%). Í löndum á borð við Noreg, Svíþjóð, Finnland, Frakkland, Spán, Sviss, Austurríki og Ítalíu er þessi tala á bilinu 70-90%. Hér hafa 20% orkukosta í jarðvarma verið virkjaðir og er þá ekki tekið tillit til hugsanlega stóraukinnar orkugetu með djúpborunum.

Stór hluti Íslands friðlýstur
Önnur hlið á sama peningi er sú að mjög stór hluti Íslands hefur verið friðlýstur, nú þegar um 20% af flatarmáli landsins. Hækka má þessa tölu í 30-40% ef t.d. eru talin með svæði á náttúruminjaskrá og vatnsverndarsvæði Mývatns. Á sama tíma er þessi tala um 10% í Svíþjóð og Finnlandi en stefnan í báðum löndum hefur verið tekin á 15%.

Um 80% raforkunnar hér á landi fara til stóriðju. Raforkuverð til heimila er mun lægra hérlendis en í flestum okkar nágrannalöndum. Þannig kostar meðalheimilisnotkun á rafmagni í Reykjavík einungis um fjórðung af því sem hún kostar í Kaupmannahöfn. Ennfremur hefur almennt raforkuverð árum saman farið lækkandi hér á landi, að teknu tilliti til þróunar vísitölu verðlags, samhliða aukinni raforkusölu til stóriðju. Sumt fólk nær að fá út úr þessu samhengi að almenningur greiði niður orkuna til stóriðjunnar, sem er ótrúleg niðurstaða. Stærstu viðskiptavinirnir, stóriðjufyrirtækin, greiða hins vegar lægra verð en þeir sem kaupa margfalt minna magn, líkt og gildir um flestar tegundir viðskipta. Langtímasamningar um stöðuga sölu á raforku eru afar hagstæðir fyrir orkufyrirtækin, auk þess sem stóriðjan ber sjálf kostnað við dreifingu raforkunnar, sem alla jafna er a.m.k. þriðjungur orkuverðsins. Að selja orkuna til álvera er engin stefna. Íslensk orkufyrirtæki kjósa einfaldlega hagstæðustu viðskiptin sem bjóðast hverju sinni.

Þúsundir starfa
Um þriðjungur heildarveltu álveranna verður eftir í íslensku hagkerfi, sem gerir samtals um 55 milljarða króna árið 2008 (en 83 milljarða reiknað á gengi dollars í dag). Samtals kaupa álverin vörur og þjónustu af hátt á annað þúsund íslenskra fyrirtækja, greiða há laun, stuðla að nýsköpun og skapa  hér samtals um fimm þúsund bein og afleidd störf. Hagnaður af rekstri álveranna rennur til útlanda, alveg eins og hagnaður af rekstri ýmissa íslenskra fyrirtækja erlendis rennur til Íslands. Við skulum ekki fara að senda héðan þau skilaboð að erlendir aðilar sem hér fjárfesti megi ekki hafa arð af sínum fjárfestingum. Nóg er nú orðspor Íslands samt laskað.

Á samorka.is má nálgast fleiri upplýsingar um orkumál og stóriðju, í formi stuttra og aðgengilegra punkta.