Author: Lovísa Árnadóttir

Morgunblaðsgrein Gústaf Adolfs Skúlasonar:

Á dögunum ritaði Gísli Hjálmtýsson, framkvæmdastjóri Thule Investments, grein í Morgunblaðið þar sem hann fullyrðir að íslensk orkufyrirtæki selji orkuna til lægstbjóðenda. Látið er í veðri vaka að nægt framboð sé á hugsanlegum kaupendum orkunnar á mun hærra verði, en að af einhverjum ástæðum kjósi íslensku orkufyrirtækin fremur að selja á lægri verðum. Vandséð er hvers vegna svo ætti að vera. Hins vegar er í grein Gísla vísað til dæmis af mjög háu verði á endurnýjanlegri orku í Þýskalandi. Þar mun vera um mistök að ræða. Í stað 20 evrusenta reiknar Gísli með 2 evrum á hverja kílóvattstund. Þess má geta að af þessum 20 evrusentum kemur meirihlutinn í formi niðurgreiðslna þýska ríkisins, enda um endurnýjanlega orku að ræða sem flest aðildarríki ESB þurfa að stórefla. Hér á landi er öll raforka hins vegar endurnýjanleg og þarf ekki niðurgreiðslur til.

Arðbær viðskipti
Trúnaður ríkir um verðákvæði í samningum um sölu á raforku til stóriðju, líkt og gildir raunar um raforkusölu til fjölda íslenskra fyrirtækja enda samkeppni í framleiðslu og sölu á raforku hérlendis. Engu að síður hefur komið fram að verðið á raforku til stóriðju er í meðallagi hátt hérlendis í alþjóðlegum samanburði. Er þá byggt á niðurstöðum óháðra alþjóðlegra ráðgjafarfyrirtækja. Einhverjir kunna að gagnrýna þessa niðurstöðu um raforkuverð sem er í meðallagi hátt á heimsvísu. Þarna er hins vegar einfaldlega um að ræða samninga í viðskiptum. Hér á landi hefur launakostnaður til dæmis verið hár og flutningsleiðir langar með hvoru tveggja hráefni og afurðir. Aðalatriðið er að samningarnir sem um ræðir eru eðli málsins samkvæmt sameiginleg niðurstaða raforkusala og raforkukaupenda um arðbær viðskipti og verðmætasköpun.

Gísli leggur til að orkan verði seld í minni einingum og til skemmri tíma, til að fá fram hæsta mögulega verð. Því er til að svara að auðvitað skoða íslensk orkufyrirtæki alla slíka möguleika í sinni ákvarðanatöku um virkjanir og orkusölu. Fráleitt er að gefa í skyn að íslensk orkufyrirtæki gætu selt á mun hærri verðum en kjósi einfaldlega að selja á lægri verðum.

Grein Gústafs Adolfs Skúlasonar í Morgunblaðinu:

Á dögunum gerði iðnaðarráðherra fjárfestingarsamning við Norðurál vegna fyrirhugaðs álvers í Helguvík. Slíkir samningar hafa áður verið gerðir hér og í þeim felst einkum tvennt.  Annars vegar einhverjar undanþágur eða lækkanir á greiðslum opinberra gjalda á borð við vörugjöld af þeim risavöxnu fjárfestingum sem slíkum verkefnum fylgja. Hins vegar staðfestingu á tilteknum skattaprósentum eða öðrum atriðum í rekstrarumhverfinu. Hvoru tveggja eru alþekktar leiðir sem opinberir aðilar fara, víða um heim, til þess að stuðla að fjárfestingu í atvinnulífi. Hér felur hið fyrrnefnda í sér að ríkisvaldið afsalar sér litlu hlutfalli af annars stórum upphæðum sem það síðar innheimtir í tengslum við risavaxnar erlendar fjárfestingar í íslensku atvinnulífi. Hið síðarnefnda getur verið forsenda þess að erlend fyrirtæki leggi í eða nái að fjármagna slíkar fjárfestingar, ekki síst ef traust á fjárfestingarumhverfinu er af einhverjum ástæðum takmarkað. Þessum samningum hefur með öðrum orðum verið ætlað að liðka fyrir ákvörðunum um risavaxnar erlendar fjárfestingar í íslensku atvinnulífi, með tilheyrandi skatttekjum hins opinbera, verðmætasköpun, fjölgun starfa og auknum gjaldeyristekjum þjóðarbúsins. Ekki er um að ræða fjárútlát ríkisins, heldur samkomulag um tilteknar ívilnanir í opinberum gjöldum af risavöxnum fjárfestingum.

Ágæt sátt um sprotastuðning
Önnur tegund opinbers stuðnings við uppbyggingu atvinnulífs er fólgin í ýmiss konar beinum og óbeinum stuðningi við svonefnd sprotafyrirtæki. Er þá ýmist um að ræða bein fjárframlög úr opinberum sjóðum, afslætti af tilteknum opinberum gjöldum, niðurgreidda starfsaðstöðu og rekstrarráðgjöf, eða liðkanir á borð við nýjar heimildir til að nýta atvinnuleysisbætur sem eins konar niðurgreiðslu á launagreiðslum til starfsfólks. Ágæt sátt ríkir um slíkar aðgerðir og þótt fæst þessara fyrirtækja nái á endanum að þroskast í arðbæran rekstur eru sem betur fer til glæsileg og öflug fyrirtæki í ýmsum greinum sem farið hafa af stað með slíkum stuðningi. Hér er oft um að ræða bein framlög úr opinberum sjóðum sem oft skila sér ekki til baka eða einungis að mjög takmörkuðu leyti. Í tilfelli fjárfestingarsamninganna  er um að ræða ákveðinn afslátt af greiðslum erlendra fyrirtækja til íslenska ríkisins, afslátt af miklum greiðslum sem fylgja risavaxinni fjárfestingu með tilheyrandi tekjustreymi. Agn til að landa stórfiski, svo vísað sé í hugtakanotkun iðnaðarráðherra.

Gagnrýni á fölskum forsendum
Allt er þetta gott og blessað og öllu er þessu ætlað að efla íslenskt atvinnulíf, efla hér verðmætasköpun, fjölga störfum og svo framvegis. Ólíkt stuðningi við sprotafyrirtæki hafa hins vegar fjárfestingarsamningarnir stundum verið gagnrýndir harðlega. Nú má vissulega finna til hugmyndafræðilegar forsendur fyrir slíkri gagnrýni, sem væntanlega yrðu þá kenndar við hreinræktaða frjálshyggju. Furðu sætir hins vegar að oft eru það áköfustu talsmenn sprotastuðningsins sem hæst hafa gegn fjárfestingarsamningunum. Fólk getur auðvitað haft einhverjar ástæður fyrir að vera einhvern veginn mótfallið tilteknum atvinnugreinum. En það er ekki trúverðugt að klæða þá afstöðu í búning grundvallarandstöðu við að hið opinbera liðki til fyrir fjárfestingum með því að afsala sér litlum hluta gríðarhárra tekna. Ekki ef á sama tíma er mælst til beinna opinberra fjárútláta til annars konar atvinnuuppbyggingar.

Grein Gústafs Adolfs Skúlasonar, aðstoðarframkvæmdastjóra Samorku, í Morgunblaðinu:

Í Kastljósi Ríkissjónvarpsins á miðvikudag kom enn og aftur fram sú skoðun að rétt væri að garðyrkjubændur fengju raforku á sama verði og stóriðjufyrirtæki greiða. Þetta hljómar eflaust vel, öll viljum við hag garðyrkjunnar sem mestan. Hins vegar eru garðyrkjubændur í þeirri stöðu að fá nú þegar verulegar niðurgreiðslur úr ríkissjóði á raforku til lýsingar, samkvæmt samningi við landbúnaðarráðuneytið. Aðrar niðurgreiðslur úr ríkissjóði vegna raforkunotkunar snúa annars vegar að húshitun þar sem ekki er aðgangur að hitaveitu, og hins vegar að kostnaði við dreifingu á raforku á tilteknum svæðum. Engar aðrar atvinnugreinar njóta ríkisstuðnings við raforkukaup líkt og garðyrkjubændur. Tillaga um að garðyrkjubændur njóti sama raforkuverðs og stóriðja er því í raun tillaga um frekari niðurgreiðslur frá hinu opinbera við þessa tilteknu atvinnugrein.

Garðyrkjubændur eru góðir viðskiptavinir raforkufyrirtækja og auðvitað myndu þeir gjarnan vilja fá enn lægri verð. Öll myndum við gjarnan vilja fá lægri verð í okkar innkaupum. Garðyrkjubændur hér á landi greiða raunar miklum mun lægra raforkuverð en keppinautar þeirra í nágrannalöndunum gera, og þarf ekki fyrrnefndar niðurgreiðslur til. Hins vegar eru engar viðskiptalegar forsendur fyrir því að bera saman raforkuverð til garðyrkjubænda annars vegar og til stóriðju hins vegar.

Stöðug raforkukaup stóriðju
Sæmilega stór garðyrkubóndi kaupir ekki einn þúsundasta hluta af þeirri raforku sem meðalstórt álver kaupir. Þá kaupir stóriðjan raforkuna í 24 klukkustundir á sólarhring og 365 daga á ári, alls 8.760 klukkustundir á ári, skuldbundið til margra ára og jafnvel til áratuga. Garðyrkjubændur undirgangast engar slíkar skuldbindingar. Þeir nota gjarnan raforku til lýsingar í um 5.500 klukkustundir á ári. Raforku þarf að nota jafnóðum og hún er framleidd, en rekstur virkjananna er ekki mjög kostnaðarsamur hér á landi (ólíkt því sem er víða erlendis, þar sem kolum eða olíu er brennt til að framleiða raforku). Þess vegna eru mikil verðmæti í þessum stóru sölusamningum við stóriðjufyrirtækin. Ennfremur ber að nefna að dreifingin er jafnan um þriðjungur af raforkuverði til fyrirtækja og heimila. Stóriðjan tekur hins vegar við orkunni beint af flutningskerfinu og greiðir því sjálf dreifingarkostnaðinn.

Loks skal minnt á að það hér að þótt leynd hvíli yfir sjálfu raforkuverðinu til stóriðjufyrirtækjanna, þá gildir sú leynd um ýmis fleiri fyrirtæki og stofnanir hér á landi sem leitað hafa tilboða og gert samninga um sín raforkukaup. Slík leynd er algenga reglan um innihald viðskiptasamninga, líka hjá öðrum fyrirtækjum í opinberri eigu. Arðsemi þessarar raforkusölu til stóriðju er hins vegar góð, og þær upplýsingar skipta eigendur orkufyrirtækjanna mestu.

Grein Gústafs Adolfs Skúlasonar, aðstoðarframkvæmdastjóra Samorku, í Morgunblaðinu:

Þórólfur Matthíasson hagfræðiprófessor gagnrýnir í Morgunblaðsgrein það sem hann kallar „offjárfestingu í hitaveitum og skyldum rekstri,“ sem og fleiri viðbrögð Íslendinga við olíukreppum áttunda áratugarins. Raunar gagnrýnir prófessorinn æði margt í til þess að gera stuttri grein og er ekki ætlunin að ræða öll þau atriði hér. Áratugum saman hefur hitaveituvæðingin sparað Íslendingum tugi milljarða króna á ári hverju sem ella hefðu getað farið í innflutning á olíu til húshitunar. Vissulega myndum við líklega fremur notast við rafkyndingu að mestu í stað olíu í dag, en sú lausn er mun dýrari en jarðhitaveitan og þá væri jafnframt minna framboð af raforku til annarra nota sem því næmi, til dæmis í iðnaði. Engu að síður er áhugavert að setja kostnaðardæmið upp sem olíu annars vegar og jarðhitaveitu hins vegar. Þetta dæmi var reiknað í sumar sem leið og niðurstaðan varð sú að mismunurinn næmi 417 milljónum evra á ári hverju, eða 54 milljörðum króna. Síðan þá hefur olían raunar lækkað talsvert í verði en krónan líka og spurning hvort hægt sé að velja raunhæft gengi til slíkra útreikninga í dag.

Hér er ekki ætlunin að fara út í ítarlegar vangaveltur um fjárfestingarstefnu og verðtryggingu á áttunda áratug síðustu aldar. Það hitaveituátak sem ráðist var í má hugsanlega gagnrýna út frá einhverjum hagfræðilegum nálgunum, þar sem væntanlega er þá horft til arðsemi á eitt hundrað mánaða tímabili eða svo. Ráðist var í þetta átak víða um land og með mismiklum stuðningi stjórnvalda. Olíukreppan skall hér á í kjölfar þeirra erfiðleika sem Vestmannaeyjagosið hafði í för með sér. Að sjálfsögðu lágu engar upplýsingar fyrir um hvernig olíuverð myndi þróast í framtíðinni. Niðurstaðan er hins vegar sú að í dag státum við af einhverju hagkvæmasta og mengunarsnauðasta orkukerfi sem um getur í víðri veröld og draga verður í efa að landsmenn sakni olíukyndingarinnar, sem enn var til dæmis við lýði í stórum hluta Vesturbæjar Reykjavíkur í byrjun áttunda áratugar síðustu aldar.

Í samtali við Viðskiptablaðið segir Gústaf Adolf Skúlason, aðstoðarframkvæmdastjóri Samorku, að mikilvægt sé að nýta þetta óvissuástand sem nú ríki vel til að undirbúa framkvæmdir. Margir horfi nú til framkvæmda við virkjanir og stóriðju og nokkur slík verkefni séu þegar í undirbúningi. Gústaf fjallar í viðtalinu um mikilvægi þess að stofnanir og sveitarfélög vinni með fyrirtækjunum að undirbúningi slíkra verkefna, en tekur fram að orkufyrirtækin séu ekki að biðja um neina afslætti af gildandi lögum og reglum á sviði umhverfismála. Hins vegar segir hann lagaumgjörð slíkra framkvæmda mjög flókna og að mikilvægt sé að einfalda hana, þótt það sé ekki verkefnið nú til skemmri tíma litið.

Viðtal Viðskiptablaðsins við Gústaf Adolf Skúlason, aðstoðarframkvæmdastjóra Samorku:

„Þessa dagana fer mestöll orka íslensks atvinnulífs og stjórnvalda í eins konar slökkvistarf þar sem reynt er að bregðast við fjármálakreppunni, slökkva elda, halda viðskiptum við útlönd í sem eðlilegustum farvegi og bjarga verðmætum. Á sama tíma er hins vegar hafin umræða um það uppbyggingarstarf sem fram undan er í íslensku atvinnulífi og þar horfa margir til nýtingar á okkar ríku endurnýjanlegu orkuauðlindum. Jafnvel er talað um að hraða verði framkvæmdum við virkjanir og stóriðju,“ sagði Gústaf Adolf Skúlason, aðstoðarframkvæmdastjóri Samorku, í samtali við Viðskiptablaðið en hann telur að stofnanir ríkisins verði að breyta vinnubrögðum sínum og hætta að afgreiða mál eins og ekkert liggi á. Hann tekur þó fram að ekki sé  verið að biðja um neinn afslátt nú á gildandi lögum og reglum, einungis að framkvæmd regluumhverfisins sé skilvirk og að unnið sé með atvinnulífinu.

„Ljóst er að möguleikar okkar á orkusviðinu eru mjög miklir og sjaldan ef nokkurn tíma hefur verið jafn mikil þörf á erlendri fjárfestingu í íslensku atvinnulífi. Fjöldi verkefna er þegar kominn talsvert áleiðis í undirbúningi sem kunnugt er, verkefni sem geta verið forsenda fyrir erlendri fjárfestingu upp á hundruð milljarða króna í íslensku atvinnulífi og auknum útflutningstekjum í kjölfar uppbyggingarinnar. Sagan sýnir að erlend  fjárfesting hefur að langstærstum hluta einskorðast við orkufrekan iðnað. Tölur nokkurra síðustu ára sýna reyndar meiri erlenda fjárfestingu hér tengda fjármálafyrirtækjum en stóriðju, en þar er mikið til um að ræða fjárfestingar tengdar eignarhaldsfélögum í íslenskri eigu, skráðum erlendis, sem því miður eru afar misjafnlega stödd í dag.“

Gústaf benti á að nýleg dæmi væru um stórar lántökur íslenskra orkufyrirtækja erlendis á mjög góðum kjörum. “Þó má gera ráð fyrir að erfitt gæti orðið að fjármagna stórar framkvæmdir á viðunandi kjörum allra næstu vikur, á meðan rykið er að setjast á alþjóðlegum fjármálamörkuðum og staðan hér að skýrast. Hins vegar er brýnt að nýta þennan tíma vel til að undirbúa framkvæmdir, ganga frá leyfisveitingum, skipulagsmálum og þess háttar.”

Flókið lagaumhverfi
Að sögn Gústafs getur undirbúningur að byggingu virkjana og flutningsvirkja fyrir raforku tekið mjög langan tíma. Regluumhverfið er enda afar flókið og oft gengur afgreiðsla hægt innan þess flókna ramma. „Sem dæmi um þetta flókna umhverfi má nefna að Hellisheiðarvirkjun var yfir tuttugu sinnum á borði Umhverfisstofnunar, í einu eða öðru samhengi, á undirbúnings- og framkvæmdatíma. Orkufyrirtækin hafa ekki verið að biðja um neinn afslátt af sjálfsögðum kröfum um tillit til umhverfisins og ein ástæða þess langa tíma sem getur tekið að undirbúa virkjanaframkvæmdir er einmitt þær ráðstafanir sem oft er verið að grípa til á frumstigum vegna umhverfismála. Hins vegar teljum við að það hljóti að vera svigrúm til að einfalda eitthvað þetta ferli og stytta umsagnarfresti. Það getur hreinlega ekki verið nauðsynlegt að ein framkvæmd, þótt hún sé stór, þurfi að vera yfir tuttugu sinnum á borði einnar og sömu stofnunarinnar.“

Gústaf sagði að einföldun á regluverkinu væri þess vegna mjög mikilvægt verkefni, en til skemmri tíma er mikilvægast að sveitarfélög og stofnanir ríkisins vinni með atvinnulífinu í þessum efnum. „Fyrirtækin upplifa það oft svo að sumar stofnanir taki afar langan tíma í afgreiðslu mála, algerlega að nauðsynjalausu. Erindum er jafnvel ekki svarað. Allar tafir af slíkum sökum geta kostað mikla peninga. Þá getur það skipt miklu máli og sparað bæði fé og fyrirhöfn ef sveitarfélög sýna sveigjanleika og samstarfsvilja á þessu sviði. Verkefnið fram undan er þess vegna að hraða undirbúningi framkvæmda og þar skiptir miklu máli að stofnanir ríkis og sveitarfélög vinni með fyrirtækjunum.“

Forgangsröðunin breytist hratt á tímum alþjóðlegrar fjármálakreppu, segir formaður umhverfisnefndar Evrópuþingsins. Hann segir erfiðara en áður að leggja áherslu á kostnaðarsamar aðgerðir á sviði loftslagsmála, svo dæmi sé tekið. Forseti framkvæmdastjórnar ESB tekur undir, en varar þó við þessari umræðu, þar sem loftslagsmálin geti orðið margfalt kostnaðarsamara viðfangsefni en núverandi fjármálakreppa. Enginn vilji sé þó fyrir því að setja einhliða svo stífar reglur að ESB flytji út losun gróðurhúsalofttegunda en flytji inn atvinnuleysi. Hann segir ljóst að kjarnorkan geti gegnt mikilvægu hlutverki í viðleitni ESB til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, en talsmenn kjarnorkuiðnaðarins hafa lengi kvartað undan því að þeirra hlutur njóti ekki sannmælis í umræðum um orku- og loftslagsmál á vettvangi ESB.

Fjallað var um leiðir til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í evrópskum orkuiðnaði, á ráðstefnu Businesseurope, Eurelectric og Foratom í Brussel á dögunum. Framkvæmdastjórn ESB hefur sett sér metnaðarfull markmið á sviðum orku- og loftslagsmála, m.a. um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda (um 20% fyrir árið 2020) og um aukinn hlut endurnýjanlegra orkugjafa í orkunotkun ESB. Er markið sett á 20% hlut þeirra árið 2020 [þetta hlutfall er 80% á Íslandi í dag, enda Ísland óvenju auðugt af endurnýjanlegum orkulindum]. Tillögurnar eru nú til meðferðar í Evrópuþinginu og tvísýnt um framvindu þeirra, en um 1.200 breytingartillögur hafa þar verið lagðar fram við frumvarpið. Óhætt er að segja að alþjóðlega fjármálakreppan hafi sett svip sinn á umræður á fyrrnefndri ráðstefnu. Sama má segja um kjarnorkuna.

Talsmenn kjarnorkuiðnaðarins innan ESB hafa lengi kvartað yfir því að kjarnorkan njóti ekki sannmælis í umfjöllun og stefnumótun sambandsins í orku- og loftslagsmálum. Um 30% af þeirri raforku sem notuð er innan ESB er framleidd í kjarnorkuverum. Fram kom á ráðstefnunni að ein leið til að ná markmiðinu um 20% minnkun á losun gróðurhúsalofttegunda væri einfaldlega sú að auka raforkuframleiðslu í kjarnorkuverum um 50%. Umræðan snerist hins vegar nær alfarið um mun dýrari lausnir á sviðum endurnýjanlegra orkugjafa, en innan ESB er ekki síst horft til tækifæra á sviði vindorku (á umræddri ráðstefnu bar vatnsafl t.d. á góma í 2-3 af um 25 erindum, jarðvarma í tveimur).

Flytja út losun og flytja inn atvinnuleysi?
Miroslav Ouzký, formaður umhverfisnefndar Evrópuþingsins, sagði í erindi sínu að forgangsröðunin breyttist hratt á tímum alþjóðlegrar fjármálakreppu. Stjórnmálamenn legðu nú áherslu á að vernda störf, ekki á umhverfis- og loftslagsmál, a.m.k. ekki þeir sem vildu ná endurkjöri. Gert-Jan Koopman, forstöðumaður á efnahagsmálaskrifstofu framkvæmdastjórnar ESB, benti á að tvennt hefði breyst frá því að metnaðarfullar tillögur framkvæmdastjórnarinnar voru kynntar. Gríðarleg hækkun hefði orðið á orkuverði og mikil áföll átt sér stað á sviði efnahagsmála. Útfærslan væri vissulega öll til skoðunar og ekki vænlegt að ESB setti svo strangar reglur að iðnfyrirtæki veldu sér einfaldlega önnur lönd fyrir sína starfsemi. Ekki væri því áhugi fyrir að flytja út losun gróðurhúsalofttegunda en flytja inn atvinnuleysi í staðinn. José Manuel Barroso, forseti framkvæmdastjórnar ESB, tók undir þau orð í lokaávarpi ráðstefnunnar. Hins vegar værum við í dag mikið að tala um fjármálakreppu til skamms tíma, en loftslagsvandinn væri til langs tíma. Ef því væri frestað um of að takast á við hann yrði hann á endanum margfalt kostnaðarsamari en nokkur fjármálakreppa. Barroso sagði ljóst að kjarnorka væri orkugjafi sem ekki fæli í sér losun gróðurhúsalofttegunda og sem væri samkeppnishæfur í verði. Því yrði að halda þeim valkosti opnum, þ.e. kjarnorkunni, fyrir þau aðildarríki sem vildu fara þá leið.

Dagana 25. og 26. nóvember stendur norræna ráðherranefndin fyrir ráðstefnu og sölusýningu þar sem fjallað verður um markaðslausnir vegna hlýnunar loftslags. Kynntar verða lausnir í orkumálum, fjallað um áhrif á stjórnun, fjallað um ólíka markaði o.s.frv., en þátttakendur koma víðs vegar að úr heiminum. Samorka er í hópi fjölda samstarfsaðila ráðstefnunnar og geta félagsmenn Samorku nálgast boðsmiða á skrifstofu samtakanna (tala við Þórhildi, ath., mjög takmarkað upplag) og þannig fengið fellt niður ráðstefnugjaldið sem nemur 450 evrum.

Sjá nánar um Nordic Climate Solutions hér á vef ráðstefnunnar.