Íslenska hitaveitukerfið er einstakt á heimsmælikvarða og eru íslenskir sérfræðingar í geiranum eftirsóttir víða um heim. Öflun heits vatns og rekstur kerfisins eru hátækniverkefni sem krefjast bæði sérþekkingar og reynslu. Þannig eru íslenskir vísindamenn t.d. mjög framarlega í leit að nýtanlegu heitu vatni og gufu, hvort sem um er að ræða til nýtingar rafmagnsframleiðslu, nýtingar í hitaveitum eða annarrar beinnar nýtingar. Að fá eins mikið heitt vatn heim í hús og við þurfum er flókið verkefni, þó því sé oft tekið sem sjálfsögðum hlut.

Það felur t.d. í sér rekstur og viðhald á viðamiklu lagnakerfi og tengdum búnaði, ásamt skynsamri umsjón á jarðhitaauðlindinni sem verið er að nýta. Rúmlega 90% híbýla á Íslandi eru kynt með hitaveitu sem byggir á beinni nýtingu jarðhita. Einnig eru starfræktar nokkrar kyntar hitaveitur, þar sem oftast er notuð raforka sem orkugjafi. Þannig er nær öll húshitun á Íslandi byggð á endurnýjanlegum orkugjöfum, fyrst og fremst jarðhita.

Upphaf hitaveitu er gjarnan miðað við framtak tveggja frumkvöðla árin 1908 og 1909, en mikið átak var gert í þróun hitaveitu hérlendis uppúr 1970, þegar heimsmarkaðsverð á olíu hækkaði mikið. Einungis eru þannig fáir áratugir síðan Íslendingar nýttu víða olíu til að kynda sín híbýli.

Orkustofnun hefur reiknað út að sparnaður Íslendinga vegna jarðhita til húshitunar í stað olíu nam 89 milljörðum króna árið 2014, eða kr. 272 þúsund á hvert mannsbarn. Sparnaðurinn nam 8,3% af heildar gjaldeyristekjum Íslands það árið. Jafnframt spara hitaveitur mikla losun gróðurhúsalofttegunda, miðað við ef kynt væri með olíu.

HITAVEITUKERFIÐ

Hitaveitur sem eru í Samorku starfa samkvæmt reglugerð og hafa einkaleyfi til reksturs hitaveitu á sínu starfssvæði og kallast þannig einkaleyfishitaveitur. Fjölmargar smærri hitaveitur starfa ekki samkvæmt einkaleyfi og reglugerð. Er áætlaður heildarfjöldi slíkra veitna um 200. Þær nýta flestar heitt vatn úr borholum, laugum eða hverum til húshitunar. Margar sjá einungis stökum sveitabæjum fyrir vatni, en einnig er um að ræða veitur sem veita vatni til fleiri bæja og sumarhúsabyggða eða atvinnustarfsemi á borð við fiskeldi, iðnað og ylrækt.

Dreifikerfi hitaveitu felur í sér að vatni er dælt úr borholum í dælustöð og annaðhvort í heitavatnstanka, eða jafnvel beint til notenda. Umfang dreifikerfis er mjög mismunandi eftir stærð hitaveitu og svæðisbundnum aðstæðum. Heita vatninu er svo annað hvort dælt til notenda eða er sjálfrennandi til notenda. Bakvatnið (sem notandinn hefur nýtt) er oft nýtt aftur ef kostur er, til dæmis með því að blanda því við heitara vatn til að kæla það.

Hitaveitur falla undir orkulög en reglugerðir um einstakar hitaveitur má finna hér á vefsíðu Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins.

Hitaveitur sem eru í Samorku starfa samkvæmt reglugerð og hafa einkaleyfi til reksturs hitaveitu á sínu starfssvæði og kallast þannig einkaleyfishitaveitur. Fjölmargar smærri hitaveitur starfa ekki samkvæmt einkaleyfi og reglugerð og eru þá kallaðar einkahitaveitur. Er áætlaður heildarfjöldi slíkra veitna um 200. Þær nýta flestar heitt vatn úr borholum, laugum eða hverum til húshitunar. Margar sjá einungis stökum sveitabæjum fyrir vatni, en einnig er um að ræða veitur sem veita vatni til fleiri bæja og sumarhúsabyggða eða atvinnustarfsemi á borð við fiskeldi, iðnað og ylrækt.

Dreifikerfi hitaveitu felur í sér að vatni er dælt úr borholum í dælustöð og annaðhvort í heitavatnstanka, eða jafnvel beint til notenda. Umfang dreifikerfis er mjög mismunandi eftir stærð hitaveitu og svæðisbundnum aðstæðum. Heita vatninu er svo annað hvort dælt til notenda eða er sjálfrennandi til notenda. Bakvatnið (sem notandinn hefur nýtt) er oft nýtt aftur ef kostur er, til dæmis með því að blanda því við heitara vatn til að kæla það.